Praca z dzieckiem z ADHD

Najistotniejsze w pracy z dzieckiem z ADHD jest zindywidualizowane podejście oraz dostosowanie warunków pracy i stawianych dziecku wymagań do jego możliwości. Rozpoznanie ADHD nie może stanowić usprawiedliwienia dla tolerowania nieakceptowanych zachowań. Warto jednak mieć świadomość, że nie każde trudne zachowanie dziecka można uzasadnić nadpobudliwością. Należy też wziąć pod uwagę, że objawy ADHD to nie tylko „złe” zachowanie, ale wiele innych czynników utrudniających dziecku normalne funkcjonowanie, uczenie się, nawiązywanie relacji, osiąganie sukcesów.

Postępowanie z dzieckiem z ADHD

Ważna jest analiza obserwacji zachowania dziecka. Nie ma bowiem sprawdzonej recepty na całkowite zniwelowanie trudności. Dyrektor musi zadbać o to, by obserwacje prowadzone przez nauczycieli były rzetelne i zgodne z zasadami wykorzystywania tej metody w pracy pedagogicznej.

Nadruchliwość dziecka należy zaspokajać poprzez np.:

• umożliwienie mu aktywności ruchowej podczas pobytu na świeżym powietrzu,
• uczynienie dziecka pomocnikiem nauczyciela w trakcie zajęć (rozdawanie przyborów, rozłożenie sztućców itp.),
• przeplatanie aktywności umysłowej zabawą ruchową,
• dzielenie zadań na etapy.

Kontrolowanie zachowań

W celu kontrolowania zachowania dziecka można posadzić je obok siebie przy stoliku (przed sobą podczas pracy na dywanie). Należy również zapobiegać sytuacjom, w których inne dzieci mogłyby sprowokować przedszkolaka z ADHD (odpowiedni dobór dzieci do pracy w zespołach, parach, praca z pomocą nauczyciela). W sytuacjach trudnych, np. złości, powinno się odwracać uwagę dziecka od sytuacji potencjalnie zagrażającej (np. zaproponowanie atrakcyjnego zadania, możliwość rozładowania emocji w sposób kontrolowany – zgniecenie kartki, narysowanie złości, zabawa w wyciskanie soku z pomarańczy).

W sali powinno znajdować się miejsce odosobnienia w celu wyciszenia przedszkolaka, np. materac, koc, namiot, odtwarzacz ze słuchawkami (muzyka relaksacyjna, audiobooki).

Ważnym elementem pracy z dzieckiem z ADHD jest praca na podstawie systemu zasad i konsekwencji oraz stosowanie wzmocnień pozytywnych – chwalenie, wskazywanie sukcesów, budowanie pozytywnej samooceny. Celem takiego działania jest dążenie do tego, by dziecko chciało zasłużyć na nagrodę, a nie skupiało się na tym, by uniknąć konsekwencji. Konieczna jest przy tym praca z dzieckiem w zakresie rozpoznawania, nazywania i wyrażania emocji. Złość jest uczuciem, które występuje u normalnie rozwijających się osób. Dziecko powinno dostawać informacje, że jego emocje i przeżycia są dla nauczycieli ważne i akceptowane, ale także jasny komunikat, jaka forma zachowania i wyrażania gniewu jest dozwolona.

Trudne zachowania

Zachowanie dziecka nie jest wyłącznie efektem cech jego funkcjonowania wynikających z zespołu ADHD, ale również wynikiem tego, w jaki sposób otoczenie reaguje na jego zachowanie. Niektóre reakcje otoczenia mogą więc skutecznie wpływać na wzmacnianie oczekiwanego zachowania dziecka, ale niektóre wręcz przeciwnie – wzmacniać niepożądane. Należy więc ignorować niektóre niepożądane zachowania na rzecz dostrzeżenia i wzmocnienia (np. pochwałą) tych sytuacji, w których dziecko zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami. Jeśli nauczyciel będzie się skupiał wyłącznie na zwracaniu uwagi na dziecko w sytuacjach negatywnego zachowania, wzmocni je.

Nauczyciele często sygnalizują, że mając liczną grupę dzieci pod opieką, nie są w stanie zapewnić właściwej kontroli zachowania konkretnego przedszkolaka. W takich przypadkach pomocne może być oddelegowanie do pracy w grupie innej osoby do pomocy nauczycielowi, np. innego pedagoga, woźnej, specjalisty, wolontariusza, rodziców, o ile to możliwe. Dyrektor w tym zakresie musi rzeczowo ocenić zasoby kadrowe i ewentualne potrzeby przedszkola, by w szczególnie trudnych sytuacjach móc reagować na niejednokrotnie dynamicznie zmieniającą się sytuację.

ADHD a współpraca z organem prowadzącym

W szczególnie trudnych sytuacjach efektywnym rozwiązaniem może być współpraca z organem prowadzącym. Organ prowadzący może przychylić się do wniosku dyrektora o zwiększenie liczby godzin zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej czy zwiększenia wymiaru zatrudnienia pracowników obsługi, którzy mogą wspomóc pracę nauczyciela np. podczas zabiegów w łazience czy przygotowania do wyjścia w szatni. Taki wniosek należy jednak uzasadnić merytorycznie, dyrektor powinien wskazać dotychczas podjęte działania i ocenić ich skuteczność.

Gwałtowne wybuchy dziecka

Najwięcej niepokoju i emocji wśród nauczycieli budzą te momenty, gdy dochodzi do gwałtownego wybuchu dziecka. Podstawą działania nauczyciela powinna być wiedza o dziecku wynikająca z obserwacji jego zachowania. Na tej podstawie można przewidzieć wiele sytuacji poprzedzających gwałtowną reakcję, zanim ona nastąpi. Symptomami ostrzegawczymi mogą być: zmiana postawy ciała, wyrazu twarzy dziecka, bladość lub zaciśnięte pięści. Nauczyciel w tej sytuacji powinien pozostać przy dziecku, zaproponować mu atrakcyjną dla niego formę wyciszenia. Może też przekierować uwagę przedszkolaka.

Strategia niezwracania uwagi

Najtrudniejsze do zaakceptowania w chwili niekontrolowanego zachowania dziecka jest zastosowanie proponowanej przez specjalistów strategii niezwracania uwagi na jego zachowanie i spokojne oczekiwanie na wygaszenie emocji. W takich sytuacjach nauczycielom towarzyszy jednak niepokój o bezpieczeństwo samego dziecka i innych przedszkolaków, co budzi silne emocje i utrudnia zajęcie pozycji „obserwatora”. W takim przypadku należy więc racjonalnie ocenić czy zachowanie dziecka zagraża jego bezpieczeństwu lub bezpieczeństwu innych dzieci w grupie:

• jeśli tak, nauczyciel może próbować bezpiecznie unieruchomić dziecko (do czasu całkowitego uspokojenia, w tym czasie nie powinien rozmawiać z dzieckiem) lub ustąpić mu i wezwać pomoc (gdy ocenia, że sam nie poradzi sobie z wybuchem).
• jeżeli nie, nauczyciel nie musi podejmować interwencji, może spokojnie poczekać na wyciszenie przedszkolaka, powinien jednak kontrolować sytuację i reagować stosownie do zmieniających się okoliczności.

Czynności po wybuchu agresji dziecka

Po zakończeniu wybuchu specjaliści każdorazowo zalecają: odesłanie (w celu uspokojenia emocji nauczyciela i dziecka) oraz zastosowanie konsekwencji – posprzątanie (naturalne konsekwencje zadośćuczynienia za straty, do których doszło w trakcie wybuchu) i przeproszenie wszystkich osób (również dzieci) zaangażowanych w trudną sytuację. Takie (konsekwentne) zachowanie dorosłych jest konieczne, by dziecko, chcąc uniknąć konsekwencji, miało motywację do zmiany zachowania i konstruktywnego sposobu rozładowywania emocji.

Całą sytuację należy również omówić z rodzicami. Poinformować o podjętych działaniach, uruchomionych konsekwencjach, zaprosić do ewentualnego wsparcia dziecka w chwili przeprosin.