Zmiany w Karcie Nauczyciela: Co nowego czeka dyrektorów szkół i przedszkoli w nadchodzących miesiącach

Pierwsza z zapowiadanych zmian w Karcie Nauczyciela dotyczy podwyższenia nagrody jubileuszowej. Zgodnie z nowymi przepisami, nagroda za 40 lat pracy wzrośnie z 250% do 300% podstawy wymiaru. Dodatkowo wprowadzona zostanie nagroda jubileuszowa za 45 lat pracy, która wyniesie 400% podstawy wymiaru. Celem tych zmian jest ujednolicenie stawek nagrody jubileuszowej dla nauczycieli oraz pracowników niepedagogicznych, a także motywowanie nauczycieli z dłuższym stażem pracy do kontynuowania zatrudnienia.

W ramach planowanych zmian w Karcie Nauczyciela, odprawa emerytalno-rentowa dla nauczycieli ma zostać ujednolicona z rozwiązaniami zawartymi w ustawie o pracownikach samorządowych. Zgodnie z nowymi przepisami, odprawa będzie wynosiła:

• 2-miesięczne wynagrodzenie – po 10 latach pracy,
• 3-miesięczne wynagrodzenie – po 15 latach pracy,
• 6-miesięczne wynagrodzenie – po 20 latach pracy.

Zatrudnienie na stanowisku nauczyciela będzie prawdopodobnie uwzględniane przy obliczaniu stażu pracy uprawniającego do odprawy, choć kwestia ta nie została jeszcze w pełni wyjaśniona w zapowiedziach.

Aktualnie zasady obliczania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe oraz doraźne zastępstwa są ustalane przez każdy organ prowadzący, co daje pewną autonomię, ale również może prowadzić do niezgodnych z prawem rozwiązań. W odpowiedzi na te wątpliwości, proponowana zmiana w Karcie Nauczyciela ma na celu wprowadzenie jednolitych zasad obliczania wynagrodzenia, które będą określane na poziomie ustawy lub rozporządzenia.

Nowe przepisy obejmą również zasady wynagradzania za zaplanowane, ale niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Najprawdopodobniej będą one zbliżone do rozwiązań stosowanych w szkołach prowadzonych przez administrację rządową, w tym:

• Wynagrodzenie nie będzie przysługiwało za dni, w których nauczyciel nie realizuje zajęć z powodu przerw w organizacji roku szkolnego, rozpoczynania lub kończenia zajęć w środku tygodnia, ani za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy.
• W przypadku godzin ponadwymiarowych w tygodniach, w których przypadają dni nieobecności nauczyciela lub dni ustawowo wolne, oraz w tygodniach, gdy zajęcia rozpoczynają się lub kończą w środku tygodnia, wynagrodzenie będzie obliczane na podstawie pensum nauczyciela, pomniejszonego o 1/5 (lub 1/4, gdy nauczyciel ma czterodniowy tydzień pracy) za każdy dzień nieobecności.

Ponadto, planowana jest zmiana terminu płatności wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa – wypłata będzie odbywać się 5. dnia kolejnego miesiąca.

W ramach zmian w Karcie Nauczyciela planowane jest doprecyzowanie zasad ustalania środków na nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, które są przewidziane w budżetach wojewodów. Środki te mają być wyodrębniane w sposób proporcjonalny do liczby nauczycieli zatrudnionych w danym województwie. Zmiany te nie obejmują jednak uprawnień nauczycieli w zakresie nagród za osiągnięcia.

W ramach planowanych zmian, nauczyciele zyskają wydłużony okres korzystania z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. W odpowiedzi na niepopularność tzw. emerytury stażowej, której zasady obliczania są uznawane za niekorzystne, zaplanowano przedłużenie możliwości korzystania z tego świadczenia aż do 2042 roku. Zmiany te będą wymagały nowelizacji ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, gdyż w obecnym stanie prawnym świadczenie to wygasa w 2032 roku.

Dodatkowo, z prawa do świadczenia kompensacyjnego będą mogły skorzystać także nauczyciele, którzy do tej pory nie spełniali warunków, a zatrudnieni są w takich placówkach jak:

• centra kształcenia ustawicznego,
• młodzieżowe domy kultury,
• pałace młodzieży,
• szkolne schroniska młodzieżowe.

Dotychczas nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania nie mogli liczyć na tzw. ochronę przedemerytalną, czyli ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy w okresie 4 lat przed osiągnięciem uprawnień emerytalnych. Brak tej ochrony został potwierdzony w wielu orzeczeniach Sądu Najwyższego, chociaż w przypadku nauczycieli zatrudnionych na umowę o pracę taka ochrona była możliwa. Różnice w traktowaniu nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania i umowy o pracę uznano za nieuzasadnione, w tym m.in. przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

W odpowiedzi na te kontrowersje, zaplanowana zmiana w Karcie Nauczyciela ma na celu wprowadzenie jednolitych zasad ochrony przedemerytalnej dla wszystkich nauczycieli, z uwzględnieniem pewnych wyjątków związanych z organizacją pracy w szkołach.

Obecnie godziny ponadwymiarowe mogą być przydzielane nauczycielom tylko w szczególnych przypadkach, związanych bezpośrednio z realizacją programu nauczania, co ogranicza ich przydzielanie głównie do szkół. Proponowane zmiany mają na celu zniesienie tego ograniczenia, umożliwiając przydzielanie godzin ponadwymiarowych również w innych placówkach edukacyjnych, takich jak przedszkola czy inne instytucje oświatowe, w sytuacjach niezwiązanych bezpośrednio z programem nauczania.

Jednocześnie trwają prace nad ograniczeniem przydziału godzin doraźnych zastępstw. Zgodnie z nowymi propozycjami, zastępstwa nie będą mogły być przydzielane w czasie, kiedy nauczyciele realizują swoje standardowe obowiązki związane z tygodniowym wymiarem godzin. Problem ten dotyczy głównie wychowawców świetlicy, bibliotekarzy oraz specjalistów, którzy wciąż często są obciążeni dodatkowymi godzinami w tym zakresie.

Niedawne orzeczenie Sądu Najwyższego potwierdziło, że przekroczenie przez nauczyciela 40-godzinnej tygodniowej normy pracy traktowane jest jako praca w godzinach nadliczbowych, zgodnie z przepisami Kodeksu pracy. To orzeczenie stawia pytanie o potrzebę rozszerzenia ewidencji czasu pracy nauczycieli.

Aktualnie, ewidencja czasu pracy nauczycieli ogranicza się do godzin przeznaczonych na zajęcia dydaktyczne, a sama jest prowadzona w dziennikach lekcyjnych (art. 42 ust. 7b Karty Nauczyciela). Proponowane zmiany mają na celu wprowadzenie ewidencji czasu pracy na zasadach stosowanych wobec pracowników niepedagogicznych, zgodnie z art. 149 Kodeksu pracy. Z uwagi na specyfikę pracy nauczycieli, zmiana ta może zostać szczegółowo doprecyzowana, aby lepiej odpowiadała wymaganiom tej grupy zawodowej.

Zgodnie z obecnymi przepisami, nauczyciele prowadzący zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze w dni wolne od pracy mają prawo do dodatkowego dnia wolnego lub otrzymania dodatkowego wynagrodzenia. Proponowana zmiana zakłada rozszerzenie tej zasady, przyznając dodatkowy dzień wolny także za realizację zajęć opiekuńczo-wychowawczych, które uwzględniają potrzeby i zainteresowania uczniów.

Obecnie nauczyciele teoretycznych przedmiotów zawodowych mają 18-godzinny tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć, podczas gdy nauczyciele praktycznej nauki zawodu są zobowiązani do realizacji zajęć na poziomie do 20 godzin tygodniowo, zgodnie z decyzją organu prowadzącego. Proponowana zmiana zakłada ujednolicenie pensum dla nauczycieli kształcenia zawodowego, wprowadzając jednolity wymiar 18 godzin.

Pensum uśrednione dotyczy nauczycieli, których plan zajęć różni się w różnych okresach roku szkolnego. Obecnie zasady obliczania pensum są określane przez organy prowadzące w odrębnych uchwałach. Planowane zmiany mają na celu doprecyzowanie upoważnienia do wydawania tych uchwał, ograniczając je jedynie do nauczycieli, których plan zajęć w określonych okresach roku szkolnego nie pokrywa w pełni obowiązującego tygodniowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych.

Planowane zmiany obejmują również zasady awansu zawodowego nauczycieli, szczególnie w przypadku nauczycieli początkujących. Zgodnie z nowymi przepisami, czas trwania pierwszej umowy o pracę z nauczycielem rozpoczynającym karierę zawodową ma zostać skrócony. Zawarcie umowy na czas nieokreślony będzie możliwe już po pierwszym roku pracy na czas określony. Celem tej zmiany jest zachęcenie do podjęcia kariery zawodowej w zawodzie nauczyciela.

Nauczyciele początkujący będą oceniani już w pierwszym roku przygotowania do zawodu, przed awansem na stopień nauczyciela mianowanego. W tym samym roku zaplanowana jest również pierwsza obserwacja zajęć, co ma na celu wsparcie ich rozwoju zawodowego.

Inną planowaną zmianą jest wydłużenie terminu na ustalenie oceny pracy nauczyciela początkującego i mianowanego w przypadku ustania zatrudnienia. Z 21 dni termin ten ma zostać wydłużony do 30 dni. Ponadto zapowiedziano analizę, a być może również rewizję kryteriów oceny pracy nauczyciela, chociaż nie przedstawiono jeszcze szczegółów dotyczących tej zmiany.

Zgodnie z art. 73 ust. 2 Karty Nauczyciela nauczyciele mogą skorzystać z urlopu dla poratowania zdrowia tylko do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc nabycia uprawnień emerytalnych. To ograniczenie stanowi problem, szczególnie w kontekście wprowadzonej w 2024 roku emerytury stażowej.

W zapowiedziach pojawiła się jednak zmiana w tym zakresie. Nauczyciele, którzy nabyli uprawnienia emerytalne, będą mogli skorzystać z urlopu zdrowotnego, ale wyłącznie w celu leczenia lub rehabilitacji uzdrowiskowej.

W trakcie prac Zespołu ds. pragmatyki zawodowej zapowiedziano zmiany mające na celu usprawnienie postępowań wyjaśniających i dyscyplinarnych nauczycieli. Choć szczegóły tych zmian nie zostały jeszcze dokładnie określone, jednym z kluczowych postulatów jest zwiększenie niezależności komisji dyscyplinarnej. Zgodnie z nowymi założeniami, komisja będzie nadal działać przy właściwym wojewodzie, ale w przeciwieństwie do dotychczasowej praktyki, wojewoda nie będzie mógł przekazać swoich kompetencji w zakresie komisji kuratorowi oświaty.

Źródło:

• Projekt ustawy o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (z 20 marca 2025 r.)