Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu: co nauczyciel musi, a co może?

Zapewnienie bezpiecznych warunków pobytu dla ucznia z cukrzycą typu 1 lub innym schorzeniem przewlekłym należy do dyrektora. Najlepszą „kotwicą” organizacyjną będzie statut, który – zgodnie z art. 102 Prawa oświatowego – powinien opisywać m.in. sposób sprawowania opieki nad dziećmi, w tym dostosowany do stanu zdrowia wychowanków. Warto w nim odwołać się do zasad z ustawy o opiece zdrowotnej nad uczniami i przewidzieć obowiązek przeszkolenia personelu w zakresie postępowania z dzieckiem przewlekle chorym. Statut wspierają krótkie, praktyczne procedury: indywidualny plan opieki diabetologicznej, zasady podawania posiłków, algorytm działania w sytuacji zagrażającej zdrowiu oraz tryb zawiadamiania rodziców.

Rodzice ponoszą odpowiedzialność za leczenie dziecka i codzienny nadzór nad terapią cukrzycy typu 1 – kontakt z lekarzem, ustawienia pompy czy przeszkolenie personelu. Placówka oświatowa odpowiada natomiast za zapewnienie bezpiecznych warunków pobytu i opiekę w czasie zajęć. Tylko dobra współpraca z rodziną umożliwia dziecku funkcjonowanie „jak rówieśnicy”.

Każde dziecko z cukrzycą w przedszkolu lub szkole powinno mieć indywidualny plan opieki, który zawiera: dane medyczne, instrukcję postępowania przy niskim lub wysokim poziomie cukru, zakres obowiązków personelu, listę przeszkolonych osób i zgody rodziców. To dokument kluczowy z punktu widzenia organizacji opieki i odpowiedzialności.

Indywidualny plan opieki (załącznik do dokumentacji przedszkola), powinien zawierać:

• dane medyczne przekazane przez rodziców/lek. prowadzącego w zakresie niezbędnym do opieki,
• instrukcję postępowania przy hipo- i hiperglikemii (czytelny schemat „krok po kroku”),
• zakres czynności personelu (kto, co, w jakich sytuacjach; co jest dobrowolne i wymaga przeszkolenia),
• zgody i upoważnienia rodziców (na przechowywanie leków i glukagonu, na kontakt z lekarzem, na przetwarzanie danych o zdrowiu),
• listę osób przeszkolonych i terminy odświeżania szkolenia,
• tryb alarmowy (kogo dzwonimy w jakiej kolejności, kiedy 112).

Co do zasady nauczyciel nie ma ustawowego obowiązku wykonywania czynności medycznych (np. dawkowania insuliny dziecku z cukrzycą). Może natomiast:

• udzielić pierwszej pomocy w sytuacji nagłej (hipoglikemia/hiperglikemia) i wezwać pomoc medyczną,
• wykonywać proste czynności opiekuńcze uzgodnione z rodzicami i dyrektorem (np. przypomnienie o skanowaniu sensora, odczyt wartości z CGM, pomoc w obsłudze przycisku pompy),
• dobrowolnie — po przeszkoleniu i na podstawie wewnętrznych procedur — podjąć się szerszego zakresu wsparcia (np. zatwierdzenia bolusa), jeśli wyrazi na to świadomą zgodę, a dyrektor zapewni odpowiednie warunki i zabezpieczenia.
  W każdym wariancie warto stosować zasadę „tyle, ile realnie umiemy i do czego jesteśmy przygotowani” — bezpieczeństwo dziecka jest ważniejsze niż ambicja „zrobimy wszystko”.

Pompa i czujnik ułatwiają terapię, ale wymagają sprawnego porozumienia między rodzicami a przedszkolem:

• Rodzice przekazują instrukcję obsługi konkretnego modelu, listę typowych alarmów i sposób reakcji (np. co robić przy „LOW”, co przy „HIGH”), a także progi glikemii i schemat postępowania (kiedy podać węglowodany szybko wchłanialne, kiedy powiadomić rodzica, kiedy wzywać 112).
• Nauczyciel zna rytuały dnia związane z cukrzycą: posiłki, aktywność ruchowa, przerwy na skan sensora/odczyt CGM, zasady „hipo zestawu” (glukoza w żelu/soku).
• Dyrektor zapewnia miejsce i procedury: gdzie przechowywać zapasowe wkłucia/baterie, gdzie trzymać glukagon (jeśli rodzic go przekazuje), jak dokumentować zdarzenia.

Ustal z rodzicami plan posiłków (węglowodany wymienne, przekąski „na hipo”), dopilnuj, by kuchnia/intendentka znała ograniczenia i godziny podawania posiłków. Przy aktywności fizycznej przygotuj modyfikacje (np. dodatkowy sok przed dłuższym wyjściem, częstsze odczyty CGM).

Dane o zdrowiu są szczególnie wrażliwe. Udostępniaj je tylko osobom, które muszą je znać, na podstawie pisemnych upoważnień. Przechowuj dokumenty w zabezpieczonym miejscu, a informacje operacyjne (np. progi glikemii, kroki w hipo) trzymaj w formie prostej karty dostępnej dla uprawnionych.

Sama cukrzyca typu 1 nie oznacza automatycznie kształcenia specjalnego i nie tworzy obowiązku zatrudnienia nauczyciela współorganizującego (tzw. „wspomagającego”). Dziecko może – i często powinno – zostać objęte pomocą psychologiczno-pedagogiczną (np. dostosowania organizacyjne, wsparcie emocjonalne, edukacja rówieśnicza), ale bez konieczności tworzenia dodatkowych etatów.

Jeżeli jednak u dziecka współwystępuje niepełnosprawność potwierdzona orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego (np. spektrum autyzmu, niepełnosprawność ruchowa, słuchu, wzroku, afazja, niepełnosprawność intelektualna, sprzężenia), to przedszkole ma obowiązek zorganizować kształcenie specjalne zgodnie z przepisami – w tym zapewnić odpowiednie formy wsparcia (zajęcia rewalidacyjne/specjalistyczne, dostosowania) oraz, w oddziale ogólnodostępnym lub integracyjnym, nauczyciela współorganizującego kształcenie w wymiarze wynikającym z potrzeb dziecka i organizacji pracy.