Końcoworoczne podsumowanie działań związanych z pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu

Zakres zadań przedszkola związanych z organizacją pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom obejmuje:

• rozpoznanie indywidualnych potrzeb i możliwości psychofizycznych dzieci oraz określanie mocnych stron, predyspozycji, zainteresowań i uzdolnień. Zadanie to należy do nauczycieli i specjalistów zatrudnionych w przedszkolu i odbywa się w ramach obserwacji pedagogicznych;
• rozpoznawanie czynników środowiskowych wpływających na funkcjonowanie każdego dziecka w przedszkolu (patrz wyjaśnienia dalej);
• zaspokajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych poprzez odpowiednie zaplanowanie zakresu wsparcia dziecka w bieżącej pracy, a jeśli to konieczne w formie dodatkowych zajęć wspomagających rozwój dziecka i sprzyjających poprawie funkcjonowania dziecka i umożliwieniu mu optymalnego wykorzystania potencjału rozwojowego w codziennej aktywności (patrz wyjaśnienia dalej);
• ocenę efektywności pomocy udzielanej dzieciom (patrz wyjaśnienia dalej).

Obszary rozpoznania dotyczą również przyczyny niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu dzieci, w tym bariery i ograniczenia utrudniające ich funkcjonowanie i ich uczestnictwo w życiu przedszkola. W tym celu nauczyciele i specjaliści prowadzą obserwacje pedagogiczne mające na celu wczesne rozpoznanie u dziecka dysharmonii rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji, a w przypadku dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne - obserwację pedagogiczną zakończoną analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (tzw. diagnoza przedszkolna). Obserwacje mogą być dokumentowane w formie arkuszy obserwacji, notatek z obserwacji, zeszytów obserwacji zachowania – w zależności od przyjętych w przedszkolu rozwiązań. Obserwacje takie – w zależności od celu - mogą być planowane i prowadzone  planowo lub doraźnie w bieżącej pracy z dziećmi.

Obszarem, który powinien zostać poddany analizie w związku z udzielaniem dzieciom wsparcia powinna być również ocena, w jakim zakresie środowisko przedszkola ma lub może mieć wpływ na funkcjonowanie dziecka np. nadmierny hałas, zbyt liczna grupa, bariery architektoniczne, zachowania rówieśników. Czynniki mające wpływ na funkcjonowanie dziecka mogą mieć swoje źródło również w środowisku poza przedszkolem np. w związku z długotrwałą nieobecnością jednego z rodziców, rozpadem rodziny czy pojawieniem się rodzeństwa. Taka analiza powinna być przeprowadzona indywidualnie, w odniesieniu do spostrzeganych trudności konkretnego dziecka. Warto w tym zakresie uwzględnić również postawy dorosłych, które mogą mieć wpływ na funkcjonowanie dziecka. Działania w tym zakresie mogą być prowadzone np. z wykorzystaniem arkuszy oceny przedszkola jako środowiska zapewniającego optymalne warunki dla wszystkich dzieci, wyników ewaluacji wewnętrznej lub zewnętrznej, wynikać z obserwacji nauczycieli i specjalistów lub zgłoszeń rodziców.

Zasadniczo, za organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu odpowiada dyrektor. Może on jednak wskazać inną osobę wyznaczyć inną osobę, której zadaniem będzie planowanie i koordynowanie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom w przedszkolu. Może być również tak, że w przedszkolu wskazanych zostanie kilku koordynatorów np. nauczyciel pracujący bezpośrednio z dzieckiem w grupie lub specjalista – z uwagi na specyfikę funkcjonowania dziecka.

Dyrektor może także powoływać zespoły nauczycieli (na czas określony lub nieokreślony) do realizacji zadań przedszkola określonych w statucie, w tym związanych z organizacją pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Pracą zespołu kieruje przewodniczący powoływany przez dyrektora przedszkola na wniosek tego zespołu. Na wniosek przewodniczącego zespołu, dyrektor może wyznaczyć do realizacji określonego zadania lub zadań zespołu innych nauczycieli, specjalistów i pracowników przedszkola. W pracach zespołu mogą brać udział również osoby niebędące pracownikami przedszkola.

Zespół określa plan pracy i zadania do realizacji w danym roku szkolnym. Podsumowanie pracy zespołu odbywa się podczas ostatniego w danym roku szkolnym zebrania rady pedagogicznej.

Ocena efektywności udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej w odniesieniu do konkretnego dziecka powinna być dokonywana w miarę potrzeb, w zależności od przyjętych założeń i celów wsparcia oraz zaplanowanych terminów oceny skuteczności oddziaływań. Podsumowanie działań w przedszkolu może być przeprowadzone:

• w związku z półrocznym podsumowaniem pracy, w celu zaplanowania organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w arkuszu organizacji przedszkolna w nowym roku szkolnym;
• z końcem roku szkolnego w związku z podsumowaniem nadzoru pedagogicznego i działalności przedszkola w danym roku szkolnym.

Nasz specjalista z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej zaleca, by działania związane z podsumowaniem pomocy udzielanej dzieciom w przedszkolu rozłożyć w czasie – patrz tabela.

Przy podsumowaniu działań podejmowanych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu warto wziąć pod uwagę:

1)      ocenę skuteczności działań podjętych w mijającym roku szkolnym (warto zastanowić się, czy udało się osiągnąć zamierzone cele, czy udzielane wsparcie przyniosło zakładane rezultaty, jakie działania należy kontynuować, co należy zmodyfikować).

Ocena efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest integralnym elementem całego procesu wsparcia. Efektywność zajęć indywidualnych i grupowych powinni ocenić nauczyciele i specjaliści prowadzący określone zajęcia z dziećmi. Dyrektor powinien znać wyniki oceny efektywności udzielanej dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, by odpowiednio ukierunkować dalszą pracę kadry pedagogicznej, wykorzystać tę wiedzę w ocenie pracy nauczycieli czy odpowiednio zaplanować wspomaganie przedszkola w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej w celu poprawy jakości udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

2)      analizę potrzeb przedszkola w nowym roku szkolnym (warto wziąć pod uwagę informacje zebrane w toku rekrutacji o dzieciach, które zostaną objęte opiekę przedszkola od nowego roku szkolnego np. analiza orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego, obserwacje dzieci podczas spotkać adaptacyjnych, informacje uzyskane od rodziców).

Działania w tym zakresie dyrektor przeprowadza we współpracy z innymi nauczycielami i specjalistami, wykorzystując między innymi wyniki oceny efektywności udzielanej przez nauczycieli i specjalistów pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Przedmiotem analiz mogą być zarówno indywidualne przypadki, ocena osiągnięć dzieci w poszczególnych grupach, jak i zbiorcze wyniki i zestawienia ilustrujące np. potrzeby w zakresie liczby godzin przeznaczonych na organizację określonych form pomocy, a w związku z tym zmian dotyczących zatrudnienia czy przydziału zadań dla nauczycieli i specjalistów. Analiza potrzeb przedszkola w perspektywie kolejnego roku szkolnego powinna znaleźć odzwierciedlenie w podjętych modyfikacjach, z uwzględnieniem ewentualnego opracowania aneksu do arkusza organizacji (np. zwiększenie liczby godzin udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej), zmian w planie doskonalenia nauczycieli, zwiększenia środków w planie finansowym np. w związku z dostosowaniem środowiska przedszkola do potrzeb dzieci, zakupem pomocy dydaktycznych lub specjalistycznego sprzętu, zatrudnienia dodatkowej kadry.

W zakresie oceny skuteczności pomocy udzielanej dzieciom należy wziąć pod uwagę:

1)      wyniki obserwacji pedagogicznych prowadzonych przez nauczycieli (arkusze obserwacji, analiza prac dziecka, obserwacja zachowania, informacje o gotowości szkolnej, analiza frekwencji dzieci).

Jest to zadanie nauczycieli i specjalistów pracujących z dziećmi, realizowane najczęściej jako planowane lub doraźnie prowadzone obserwacje dzieci.

2)      ocenę postępów dziecka dokonaną przez specjalistów, np. logopedę, psychologa, terapeutę (specjalistyczna ocena postępów terapii, realizacja celów określonych w programie zajęć, w którym dziecko uczestniczyło).

Takiej oceny powinni dokonać nauczyciele i specjaliści prowadzący określone zajęcia z dziećmi w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej lub zajęcia rewalidacyjne.

3)      ocenę rodziców (np. wywiad, rozmowa, kwestionariusz obserwacji).

Spostrzeżenia rodziców mogą być wykorzystane zarówno w odniesieniu do działań podejmowanych w bieżącej pracy z dziećmi przez nauczycieli w danej grupie, jak i w ocenie efektywności określonych działań terapeutycznych realizowanych podczas zajęć specjalistycznych.

4)      wyniki obserwacji zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i czynności wynikających z działalności statutowej przedszkola oraz  monitorowania prowadzonego przez dyrektora w ramach nadzoru pedagogicznego.

Zadania w tym zakresie są realizowane przez dyrektora we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze (np. wicedyrektor) w trybie nadzoru pedagogicznego.

Przykładowe kryteria oceny efektywności pomocy psychologiczno-pedagogicznej mogą dotyczyć:

• zgodności działań przedszkola z przepisami prawa,
• adekwatności podejmowanych działań do rozpoznanych potrzeb dzieci,
• skuteczności udzielanego wsparcia dzieciom w określonych formach zajęć,
• efektywności stosowanych przez nauczycieli metod pracy np. podczas bieżącej pracy,
• poziomu zaspokojenia potrzeb rodziców i nauczycieli.

Istotnym elementem dokonywanej oceny jest analiza wyników i sformułowanie wniosków służących poprawie jakości działań przedszkola w obszarze udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W odniesieniu do indywidualnych oddziaływań podejmowanych na rzecz dzieci mogą one obejmować zmiany np. w zakresie decyzji o zakończeniu udzielania pomocy w danej formie, wskazania nowych form wsparcia, w tym np. zajęć organizowanych w formie indywidualnej lub włączeniu dziecka w zajęcia grupowe – patrz przykłady 1 -2.

W odniesieniu do dzieci z niepełnosprawnością końcoworoczne podsumowanie efektywności udzielanego wsparcia powinno być dokonane w związku z wielospecjalistyczną oceną poziomu funkcjonowania dziecka z uwzględnieniem oceny efektywności indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego. Taka ocena pozwoli odpowiednio zaplanować działania w nowym roku szkolnym – patrz przykład 3.

Przepisy nakładają także na dyrektora obowiązek organizowania wspomagania przedszkola w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Warto wziąć tu pod uwagę nie tylko zadanie dyrektora związane z organizacją wspomagania w zakresie realizacji zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej podejmowanego w celu poprawy jakości udzielanej pomocy psychologiczno-pedagogicznej, ale także skorelować inne działania  realizowane w ramach:

1)      nadzoru pedagogicznego (w tym zakresie wspomaganie należy rozumieć jako działania dyrektora mające na celu inspirowanie i intensyfikowanie w przedszkolu procesów służących poprawie i doskonaleniu jego pracy, ukierunkowane na rozwój wychowanków);

2)      kontroli zarządczej (uwzględniającej działania w obszarach środowiska wewnętrznego, zarządzania ryzykiem, mechanizmów kontroli, informacji i komunikacji, monitorowania i oceny).

Dyrektor przedszkola ma między innymi obowiązek dokonać oceny ryzyka związanego z realizacją celów przedszkola. Jednym z takich celów może być np. podnoszenie jakości pracy przedszkola, poprzez dokonanie analizy jego funkcjonowania w obszarze oferty zajęć specjalistycznych dla dzieci i w razie zdiagnozowania takiej potrzeby wypracowanie nowych standardów organizacyjnych w tym obszarze. Inne zagadnienia mogą dotyczyć podnoszenia kompetencji merytorycznych nauczycieli i specjalistów poprzez doskonalenie zawodowe. Takie podejście pozwoli wykorzystać mechanizmy kontroli w efektywnym zarządzaniu przedszkolem w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej;

3)      wspomagania rozumianego jako systemowe działania podejmowane we współpracy z poradnią lub placówką doskonalenia nauczycieli, obejmującego pomoc w diagnozowaniu potrzeb przedszkola, ustalenie sposobów działania prowadzących do zaspokojenia potrzeb przedszkola, zaplanowanie form wspomagania i ich realizację;

4)      wspólną ocenę efektów i opracowanie wniosków z realizacji zaplanowanych form wspomagania;

5)      systemu doskonalenia nauczycieli (nauczyciele mają obowiązek doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami przedszkola, poszerzać wiedzę i doskonalić umiejętności związane z wykonywaną pracą, wykorzystywać w pracy wiedzę i umiejętności nabyte w wyniku doskonalenia zawodowego);

6)      oceny pracy nauczycieli (kryterium oceny każdego nauczyciela stanowi między innymi wspieranie każdego ucznia, w tym ucznia niepełnosprawnego, w jego rozwoju oraz tworzenie warunków do aktywnego i pełnego uczestnictwa ucznia w życiu szkoły oraz środowiska lokalnego, efektywnego realizowania zadań na rzecz dzieci we współpracy z podmiotami zewnętrznymi).

Analiza działań w powyższych 6 obszarach może stanowić punkt wyjścia do planowania pracy w kolejnym roku szkolnym, w tym związanych z:

• opracowaniem wrześniowego aneksu do arkusza organizacji przedszkola (zatrudnienie dodatkowej kadry, zmiana liczby godzin zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej i zajęć rewalidacyjnych np. na podstawie analizy informacji zgromadzonych w toku rekrutacji o dzieciach, które od września będą wychowankami przedszkola),
• wystąpieniem o zwiększenie środków w planie finansowym przedszkola np. na zakup pomocy dydaktycznych, dostosowanie przedszkola do potrzeb dziecka z niepełnosprawnością,
• pozyskaniem specjalistów prowadzących zajęcia specjalistyczne i rewalidacyjne,
• zaplanowaniem zakresu i problematyki współpracy z rodzicami,
• ustaleniem zakresu współpracy z osobami instytucjami wspomagającymi prace przedszkola w działaniach na rzecz dziecka i rodziny.

Dokonane w tym obszarze analizy powinny również być pomocne w planowaniu tematyki i form doskonalenia zawodowego nauczycieli. Dyrektor musi określić potrzeby w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli na każdy rok szkolny, uwzględniając wyniki nadzoru pedagogicznego, zadania związane z realizacją podstawy programowej oraz wymagania wobec przedszkola, a także wnioski nauczycieli o dofinansowanie opłat lub kosztów za formy doskonalenia. We wrześniu dyrektor będzie również musiał przedstawić nauczycielom zakres wspomagania w realizacji ich zadań zawarty w planie nadzoru pedagogicznego w nowym roku szkolnym.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana w przedszkolu polega również na wspieraniu rodziców w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych w celu zwiększania efektywności pomocy udzielanej dzieciom. Zgodnie z zalecanymi warunkami realizacji podstawy programowej nauczyciele powinni systematycznie informować rodziców o postępach w rozwoju ich dziecka i zachęcać do współpracy w realizacji programu wychowania przedszkolnego. W przypadku ewentualnych trudności dziecka rodzice są najlepszymi sprzymierzeńcami nauczycieli i specjalistów. Warto więc dokonać analizy jakości współdziałania z rodzicami zarówno w przypadkach indywidualnych, jak też planując zakres i tematykę spotkań z rodzicami np. w odniesieniu do najczęściej występujących problemów rozpoznanych przez nauczycieli. Podsumowując działania  w zakresie pomocy psychologiczno-pedagogicznej należy też wziąć pod uwagę, że rodzice powinni uzyskać informację o efektach udzielanego dziecku wsparcia.

Takie informacje mogą być przekazywane na bieżąco podczas rozmów z rodzicami lub podczas okresowo organizowanych zebrań. Ocena postępów dziecka i efektów udzielanego wsparcia może być również ustalana indywidualnie, w zależności od problemu i przyjętych celów działań na rzecz dziecka. W każdym roku szkolnym, do 30 kwietnia w odniesieniu do dzieci, które w danym roku szkolnym mogą lub powinny podjąć naukę w szkole ocena efektywności pracy z dzieckiem powinna być sporządzona w formie informacji o gotowości szkolnej dziecka, na podstawie prowadzonych przez nauczycieli i specjalistów obserwacji pedagogicznych, w tym także z wykorzystaniem wniosków wynikających z oceny efektywności pomocy udzielanej dziecku i kierunków dalszej pracy.

Szczegółowy sposób dokumentowania oceny efektywności udzielanej pomocy będzie zależał od wewnętrznych ustaleń przyjętych w danej placówce. W zakres gromadzonej dokumentacji mogą wchodzić sprawozdania nauczycieli i specjalistów, karty obserwacji dzieci, wyniki testów diagnostycznych, wytwory pracy dzieci. Obowiązkowe jest zebranie tej dokumentacji w indywidualnej teczce dziecka. W odniesieniu do zajęć prowadzonych poza realizacją podstawy programowej (zajęcia specjalistyczne, rozwijające uzdolnienia, rewalidacyjne) ocenę postępów i wnioski dotyczące dalszej pracy z dzieckiem należy wpisać do dzienników zajęć prowadzonych przez nauczycieli i specjalistów.

Każde przedszkole niepubliczne jest zobowiązane do realizacji programów wychowania przedszkolnego uwzględniających podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz do zatrudniania nauczycieli i specjalistów posiadających kwalifikacje określone dla nauczycieli przedszkoli publicznych. Obowiązujące przepisy obligują także wszystkie placówki niepubliczne do zapewnienia dzieciom niepełnosprawnym realizacji wychowania przedszkolnego odpowiednio do zaleceń w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego i o potrzebie zajęć rewalidacyjno-wychowawczych (art. 177 ustawy prawo oświatowe, art. 17 ust. 5 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych). W związku z tym przedszkole powinno zapewnić organizację wychowania przedszkolnego zgodnie z rozporządzeniem w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym oraz w sprawie w sprawie warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim. Ponadto jeśli przedszkole uzyskuje dotację w pełnej wysokości zobowiązane jest do udzielania dzieciom pomocy psychologiczno-pedagogicznej na zasadach dotyczących przedszkoli ogólnodostępnych. W przedszkolach niepublicznych nie ma obowiązku opracowywania planów nadzoru pedagogicznego, warto jednak pamiętać, że nadzór sprawowany przez kuratora odnosi się między innymi do wymagań określonych dla placówek publicznych, w tym miedzy innymi w zakresie obowiązku wspomagania rozwoju dzieci, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji.