Obowiązki nauczyciela przedszkola – przepisy i praktyka przedszkolna

Zgodnie z obowiązującymi przepisami katalog obowiązków zawodowych nauczyciela nie ma charakteru zamkniętego. W przepisach prawa oświatowego i prawa pracy znaleźć możemy przede wszystkim ogólne dyrektywy i wytyczne odnoszące się do powinności stojących przed nauczycielami.

Oprócz tego w najważniejszych rozporządzeniach wykonawczych znajdują się informacje o obowiązkach związanych z realizacją poszczególnych zadań przedszkola.

Brak jednak aktu prawnego, który wymienia wszystkie zadania należące do nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu i pozwala z łatwością ocenić, co mieści się, a co nie mieści się w zakresie ich obowiązków. Tym bardziej że szczegółowy zakres obowiązków nauczyciela zatrudnionego w przedszkolu pozostaje w nierozerwalnym związku z zajmowanym przez niego stanowiskiem. Inne są bowiem zadania np. nauczyciela wychowania przedszkolnego, a inne pedagoga specjalnego czy logopedy. 

W związku z powyższym najważniejszym obowiązkiem każdego nauczyciela rozpoczynającego pracę w przedszkolu powinno być zapoznanie się z najważniejszymi aktami prawa oświatowego oraz przepisami Kodeksu pracy określającymi obowiązki pracownicze.

Najważniejsze akty prawa oświatowego wskazujące na obowiązki nauczyciela:

• ustawa z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe,
• ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela,
• rozporządzenie MEN z 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej,
• rozporządzenie MEiN z 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli,
• rozporządzenie MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach,
• rozporządzenie MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym,
• rozporządzenie MENiS z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.

Zgodnie z art. 6 ustawy z 26 stycznia 1982 r. nauczyciel obowiązany jest:

1. rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę,
2. wspierać każdego ucznia w jego rozwoju,
3. dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego,
4. doskonalić się zawodowo, zgodnie z potrzebami szkoły,
5. kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka,
6. dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów.

Katalog ten odnosi się do wszystkich nauczycieli zatrudnionych w publicznych i niepublicznych szkołach, przedszkolach i placówkach, w tym także w innych formach wychowania przedszkolnego.

Tabela nr 1. Przykłady zadań realizowanych w ramach głównych obowiązków nauczycieli oraz przykłady zachowań uchybiających tym obowiązkom

Pomocna w ustaleniu zakresu obowiązków nauczyciela jest analiza rozporządzenia MEN z 25 sierpnia 2022 r. w sprawie oceny pracy nauczycieli. Dokonując oceny pracy nauczyciela, dyrektor przedszkola bierze bowiem pod uwagę następujące kryteria:

1. poprawność merytoryczną i metodyczną prowadzonych zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych,
2. dbałość o bezpieczne i higieniczne warunki nauki, wychowania i opieki,
3. znajomość praw dziecka, w tym praw określonych w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20 listopada 1989 r., ich realizację oraz kierowanie się dobrem ucznia i troską o jego zdrowie z poszanowaniem jego godności osobistej,
4. wspieranie każdego ucznia, w tym ucznia niepełnosprawnego, w jego rozwoju oraz tworzenie warunków do aktywnego i pełnego uczestnictwa ucznia w życiu szkoły oraz środowiska lokalnego,
5. kształtowanie u uczniów szacunku do drugiego człowieka, świadomości posiadanych praw oraz postaw: obywatelskiej, patriotycznej i prospołecznej, w tym przez własny przykład nauczyciela,
6. współpracę z innymi nauczycielami w zakresie wynikającym z realizowanych przez szkołę zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz zadań statutowych,
7. przestrzeganie przepisów prawa z zakresu funkcjonowania szkoły oraz wewnętrznych uregulowań obowiązujących w szkole, w której nauczyciel jest zatrudniony,
8. poszerzanie wiedzy i doskonalenie umiejętności związanych z wykonywaną pracą, w tym w ramach doskonalenia zawodowego,
9. współpracę z rodzicami.

Omówione powyżej obowiązki odnoszą się do obowiązków nauczycielskich. Należy jednak pamiętać, że nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę bądź przez mianowanie muszą przestrzegać również podstawowych obowiązków pracowniczych, o których mowa w art. 100 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy. Oznacza to, że każdy nauczyciel jest obowiązany:

• wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,
• przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
• przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
• przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
• dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
• przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
• przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Za nieprzestrzeganie tych obowiązków nauczyciel, podobnie jak każdy inny pracownik może być pociągnięty do odpowiedzialności porządkowej, o której mowa w art. 75 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela. Jeżeli naruszenie obowiązków stanowi jednocześnie uchybienie godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom, o których mowa w art. 6 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, możliwe jest także pociągnięcie nauczyciela do odpowiedzialności dyscyplinarnej.

W tym miejscu należy przypomnieć, że pracodawca (w tym przypadku dyrektor przedszkola) jest obowiązany zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z:

• zakresem ich obowiązków,
• sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz
• ich podstawowymi uprawnieniami

(art. 94 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy).

Przepisy nie określają, w jakiej formie pracodawca powinien ten obowiązek realizować, co oznacza, że dopuszczalna jest każda forma, także pisemna.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że powinność zaznajomienia pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków oraz ze sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach może być zrealizowana również w formie informacji ustnej, której treść uwzględnia charakter pracy i skalę jej złożoności, a także wykształcenie i zawodowe doświadczenie pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z 7 stycznia 1998 r., sygn. akt I PKN 457/97).

W aktach osobowych pracownika przechowuje się m.in. zakres czynności (zakres obowiązków), jeżeli pracodawca dodatkowo w tej formie określił zadania pracownika wynikające z umowy o pracę (§ 3 pkt 2 lit. c rozporządzenia MRPiPS z 10 grudnia 2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej). Zapis ten wskazuje jednoznacznie, że decyzja o sporządzeniu pisemnego zakresu obowiązków należy do uznania pracodawcy.

Powyższe oznacza, że nie jest obowiązkiem pracodawcy przedstawienie nauczycielom pisemnego zakresu czynności. Obowiązki wynikające z zatrudnienia na stanowisku nauczyciela wynikają z przepisów prawa (w szczególności art. 6, art. 42 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela). Dyrektor nie ma obowiązku sporządzania pisemnego zakresu obowiązków nauczyciela. Jeśli jednak sporządzi zakres obowiązków na piśmie, umieszcza go w aktach osobowych nauczyciela.

Pytanie 1. Czy do obowiązków nauczyciela przedszkola należy pomaganie dzieciom w toalecie?

Tak.Przygotowanie dziecka do samodzielnego wykonywania podstawowych czynności higienicznych oraz samoobsługowych to jeden z aspektów pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole powinno nabyć te umiejętności w toku realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Oprócz tego nauczyciel ma obowiązek dbania o zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pobytu w przedszkolu. Nieudzielenie dziecku pomocy w zaspokojeniu podstawowych potrzeb filologicznych stanowi zagrożenie dla jego zdrowia. 

Pytanie 2. Czy nauczyciel ma obowiązek pisania planów miesięcznych?

Z przepisów prawa oświatowego nie wynika obowiązek opracowywania przez nauczycieli przedszkoli miesięcznych planów pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jednak może on wynikać z regulacji wewnętrznych obowiązujących w przedszkolu. 

Pytanie 3. Czy prowadzenie zajęć indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego w domu dziecka należy do obowiązków nauczyciela?

Tak. Zajęcia indywidualnego przygotowania przedszkolnego są prowadzone przez jednego nauczyciela lub dwóch nauczycieli, którym dyrektor powierzy prowadzenie tych zajęć.Nauczyciel nie może odmówić realizacji indywidualnego przygotowania przedszkolnego w formie odpowiedniej do potrzeb i możliwości dziecka.

Pytanie 4. Czy nauczyciel po zajęciach z dziećmi musi przygotowywać dekoracje w przedszkolu?

Tak, przygotowanie dekoracji może odbywać się w związku z:

• realizacją innych zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych przedszkola,
• wykonywaniem zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć.

Jeżeli w związku z wykonaniem polecenia przygotowania dekoracji nie zostanie przekroczona tygodniowa 40-godzinna norma czasu pracy, to nauczyciel nie może odmówić.

Pytanie 5. Czy nauczyciel ma obowiązek podawania dzieciom leków?

Nie. Nauczyciel może, ale nie musi podawać dziecku leków. Decyzja w tym zakresie należy do nauczyciela, który – w przypadku wyrażenia zgody – powinien zawrzeć z rodzicami dziecka odpowiedni kontrakt.