Rekolekcje dla przedszkolaków – poznaj obowiązki dyrektora i parafii, która je organizuje

Wielkanoc to najstarsze i najważniejsze święto w religii chrześcijańskiej. Przygotowanie do niego nierozerwalnie związane jest z uczestniczeniem w rekolekcjach wielkopostnych. Organizowane są one corocznie w każdej parafii, w terminach ustalanych przez proboszczów. Typowe rekolekcje parafialne trwają zwykle cztery dni, wliczając w to niedzielę. W okresie Wielkiego Postu w rekolekcjach uczestniczą dorośli oraz dzieci i młodzież uczęszczające na naukę religii.

Prawo do nauczania religii oraz wypełniania praktyk religijnych wynikających z przynależności do kościoła lub innego związku wyznaniowego reguluje wiele aktów prawnych. Konstytucja RP zapewnia każdemu wolność religii, która obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru. Korzystając z wolności sumienia i wyznania każdy, zgodnie z zasadami swojego wyznania, może uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne.

Przepisy Konstytucji gwarantują także rodzicom prawo do wychowania i edukacji dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami moralnymi i religijnymi. Korespondują z nimi przepisy ustawy z 25 lutego 1964 r., który nadaje rodzicom prawo do wychowania dziecka i kierowania nim, z poszanowaniem jego godności i praw. Prawa rodziców i dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania określa także Konwencja o prawach dziecka, która zobowiązuje do ich respektowania oraz uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka.

Z postanowień Konstytucji wynika, że religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób. Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci oraz zasadę tolerancji, Państwo gwarantuje, że szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych. Nauczanie religii uczniów szkół publicznych i wychowanków przedszkoli publicznych odbywa się w szkołach i przedszkolach (oddziałach przedszkolnych w szkole podstawowej) na zasadach określonych w art. 12 ustawy systemie oświaty oraz przepisach rozporządzenia MEN z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach.

Rodzice, oddając dziecko pod opiekę przedszkola nie muszą nikogo informować o swoich przekonaniach religijnych lub wyznaniu ani nie mogą być obowiązani przez dyrektora do ich ujawnienia. Nikt poza nimi nie może decydować o udziale dziecka w zajęciach religii. Podstawowym warunkiem organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach jest życzenie rodziców wyrażone w formie prostego oświadczenia. Tak sformułowany przepis oznacza, że rodzice są uprawnieni do wymagania zorganizowania nauki religii dla ich dzieci w przedszkolu, a dyrektor przedszkola jest zobowiązane to żądanie spełnić. Nie powinno się natomiast żądać oświadczeń o nieuczestniczeniu w tych zajęciach. Oświadczenia składane przez rodziców nie muszą być ponawiane w kolejnym roku szkolnym. Rodzice mają prawo zrezygnować z udziału dziecka w nauce religii w przedszkolu pomimo wcześniejszej pozytywnej deklaracji.

Zajęcia religii w wymiarze dwóch zajęć przedszkolnych powinny być uwzględnione w ramowym rozkładzie dnia ustalanym przez dyrektora. Czas prowadzonych w przedszkolu zajęć powinien być dostosowany do możliwości rozwojowych dzieci. Do prowadzenia tych zajęć uprawniony jest nauczyciel religii lub katecheta przedszkolny zatrudniony przez dyrektora, na podstawie imiennego pisemnego skierowania do danego przedszkola wydanego przez właściwego biskupa diecezjalnego lub właściwych biskupów lub zwierzchników kościołów lub związków wyznaniowych.

Wolność religii to także wolność jej uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie. Do głównych praktyk religijnych związanych ze Wielkanocą należą rekolekcje. Każda szkoła, w której na wniosek rodziców lub pełnoletnich uczniów organizowana jest nauka religii powinna umożliwić uczniom odbycie rekolekcji wielkopostnych, o ile religia lub wyznanie, do którego należą uczniowie nakłada na swoich członków tego rodzaju obowiązek. Zasady organizacji rekolekcji wielkopostnych dla uczniów regulują przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. Zgodnie z nimi:

1. uczniowie uczęszczający na naukę religii mają prawo do zwolnienia z zajęć szkolnych w celu odbycia trzydniowych rekolekcji wielkopostnych, jeżeli rekolekcje te stanowią praktykę danego kościoła lub innego związku wyznaniowego,
2. na kościele i innym związku wyznaniowym, który jest organizatorem rekolekcji, ciąży obowiązek powiadomienia dyrektora szkoły o ich terminie. O terminie rekolekcji dyrektor szkoły powinien być powiadomiony przez organizujących rekolekcje na co najmniej miesiąc przed terminem rozpoczęcia rekolekcji,
3. jeżeli na terenie szkoły jest prowadzona nauka religii więcej niż jednego kościoła lub innego związku wyznaniowego, powinny one dążyć do ustalenia wspólnego terminu rekolekcji,
4. szczegółowe zasady dotyczące organizacji rekolekcji są przedmiotem odrębnych ustaleń między organizującymi rekolekcje a szkołą,
5. w czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej, szkoła w tym czasie pracuje, a zatrudnieni w niej nauczyciele zobowiązani są do świadczenia pracy, w rekolekcjach mogą uczestniczyć wszyscy uczniowie albo tylko ich część, zaś dla uczniów, którzy nie uczestniczą w rekolekcjach powinny być zorganizowane zajęcia w szkole.

Wymienione rozporządzenie reguluje organizację rekolekcji wielkopostnych dla uczniów, którzy uczęszczają na naukę religii organizowaną w szkołach publicznych. Nie zawiera zapisu zobowiązującego do stosowania przepisów dotyczącego rekolekcji odpowiednio w przedszkolach (np. udzielania dni wolnych od zajęć przedszkolnych). Nie oznacza to jednak, że dzieci w wieku przedszkolnym pozbawione są możliwości uczestniczenia w nich.

Zgodnie z Konstytucją RP oraz aktami prawnymi, które gwarantują nauczanie religii w przedszkolach, wychowankowie przedszkola mają takie samo prawo, jak uczniowie szkół uczestniczyć w praktykach religijnych kościoła lub innego związku wyznaniowego, do którego należą.

Przedszkole zobowiązane jest do określenia w statucie celów i zadań wynikających z przepisów prawa oraz sposobu, w jaki te zadania będą realizowane, w tym zadań w zakresie umożliwiania dzieciom podtrzymywanie poczucia tożsamości religijnej.

Dyrektor przedszkola nie decyduje, w jakim terminie, miejscu i czasie będą prowadzone rekolekcje wielkopostne. Jako organ władzy publicznej nie jest bowiem uprawniony do ich organizowania. Zgodnie z art. 8 Konkordatu organizowanie kultu publicznego należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów prawa polskiego.

Za organizację rekolekcji odpowiedzialne są parafie. Prowadzą one przede wszystkim rekolekcje wielkopostne dla dorosłych oraz dla dzieci i młodzieży uczęszczających do szkół na terenie danej parafii. Zazwyczaj nie organizują rekolekcji dla dzieci uczęszczających do przedszkoli ze względu na charakter uroczystości wielkopostnych oraz stopień dojrzałości dziecka objętego wychowaniem przedszkolnym (ukrzyżowanie i śmierć Jezusa). Jeśli jednak parafia, na terenie której znajduje się przedszkole takie rekolekcje zorganizuje, przedszkole, które na życzenie rodziców prowadzi naukę religii powinno także zapewnić dzieciom możliwość odbycia rekolekcji wielkopostnych. Udział dzieci w uroczystościach kościelnych powinien odbywać się zawsze z woli rodziców i za ich zgodą. Osoby niepełnoletnie mogą korzystać z tego prawa tylko na wniosek swych rodziców.

Nie wszystkie dzieci uczęszczające na religię muszą uczestniczyć w rekolekcjach. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych, do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych ani do udziału w nich.

Dyrektor przedszkola powinien umożliwić udział w rekolekcjach wielkopostnych tylko tym dzieciom, których rodzice wyrażą takie życzenie. Przy braku reakcji ze strony przedszkola, rodzice świadomi swoich praw konstytucyjnych mogą żądać od dyrektora spełnienia ich wymagań. W przypadku odmowy dyrektor naraża się na konsekwencje wynikające z ograniczania wolności uzewnętrzniania religii. Ograniczanie człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową jest przestępstwem z art. 194 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny.

Rodzice wymagający od dyrektora zapewnienia ich dzieciom udziału w rekolekcjach muszą pamiętać, że możliwość taką mają tylko te dzieci, które uczęszczają na zajęcia religii, która nakłada na swoich członków taki obowiązek. Dzieciom należącym do wyznania, które nie przewiduje rekolekcji, dyrektor nie musi zapewnić możliwości uczestnictwa w innych praktykach religijnych. Nie ma takiego obowiązku nawet wtedy, jeśli nauka religii tego wyznania została organizowana w przedszkolu.

Aby dyrektor przedszkola mógł spełnić oczekiwania rodziców związane z udziałem ich dzieci w rekolekcjach niezbędna jest współpraca parafii organizującej rekolekcje dla dzieci w wieku przedszkolnym z przedszkolem.

Zadania organizatora rekolekcji oraz dyrektora przedszkola

Organizacja zajęć w przedszkolu w czasie rekolekcji powinna być poprzedzona informacją o liczbie dzieci biorących w nich udział. Jeśli rekolekcje dla dzieci prowadzone będą w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, dyrektor przedszkola, we współpracy z organizatorem rekolekcji i katechetą powinien ustalić:

• ile dzieci będzie uczestniczyć w rekolekcjach,
• ile czasu dzieci będą przebywać poza terenem przedszkola,
• kto i w jaki sposób będzie sprawował opiekę nad dziećmi.

Choć informacja o liczbie dzieci uczestniczących w rekolekcjach i pozostających w przedszkolu jest niezbędna do zorganizowania pracy przedszkola w czasie ich trwania, to dyrektor nie powinien pytać rodziców lub wymagać od nich złożenia pisemnych oświadczeń o uczestniczeniu lub nieuczestniczeniu dziecka w uroczystościach religijnych.

Rodzice powinni więc samodzielnie występować w sprawie uczestniczenia ich dzieci w rekolekcjach, kierując takie życzenie do katechety, nauczyciela opiekującego się oddziałem lub do dyrektora przedszkola. Katecheta i nauczyciele powinni informować dyrektora o liczbie wniosków w tej sprawie, ale na ich podstawie nie powinna być sporządzana imienna lista dzieci z informacją o ich udziale w rekolekcjach. Lista taka zawierałaby dane ujawniające światopogląd.

Zasady organizacji rekolekcji powinny być, podobnie jak w szkole, przedmiotem szczegółowych ustaleń między organizującym rekolekcje a przedszkolem. Obie strony powinny porozumieć się i ustalić wzajemne obowiązki. Szczególnie ważnym aspektem takich ustaleń powinno być odpowiednie zorganizowanie opieki nad dziećmi. Podstawowym kryterium udziału dzieci w rekolekcjach powinno być ich dobro i bezpieczeństwo.

Efektem współpracy dyrektora przedszkola z organizatorem rekolekcji powinno być przyjęcie takich ustaleń, które zapewnią właściwą opiekę w drodze do wyznaczonego miejsca prowadzenia rekolekcji, w czasie ich trwania i w drodze powrotnej do przedszkola. Zapisanie i respektowanie mogą być następujące zasady:

1. w dniu, w którym odbywają się rekolekcje dzieci przychodzą do przedszkola i pod opieką wyznaczonych przez dyrektora nauczycieli udają się do miejsca rekolekcji,
2. w pomieszczeniach sakralnych opiekę nad dziećmi sprawują przede wszystkim katecheci,
3. po zakończeniu rekolekcji nauczyciele przyprowadzają dzieci do przedszkola.

Uczestniczenie dzieci w rekolekcjach nie zwalnia dyrektora i nauczycieli z obowiązku zapewnienia im bezpieczeństwa. Zgodnie z art. 68 ust. 1 pkt 3 i 6 ustawy z 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, do obowiązków dyrektora przedszkola należy sprawowanie opieki nad dziećmi oraz wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem im bezpieczeństwa w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole.

Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków uczestnictwa w zajęciach organizowanych poza obiektami należącymi do przedszkola wynika również z § 2 rozporządzenia MENiS z 31 grudnia 2002 r. w sprawie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach.

Wprawdzie organizatorem rekolekcji nie jest przedszkole, ale powiązane są one z nauką religii w przedszkolu a prowadzący ją nauczyciel powinien realizować zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, jak każdy nauczyciel wchodzący w skład rady pedagogicznej przedszkola.

Jeśli rekolekcje dla dzieci prowadzone będą w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole, to będą one wychodzić na zajęcia rekolekcyjne z obiektu przedszkolnego. Wyjście grupy dzieci na rekolekcje powinno być odnotowane w specjalnym rejestrze wyjść grupowych. Rejestr wyjść powadzi dyrektor przedszkola albo upoważniona przez niego osoba. W rejestrze tym powinny znajdować się:

1. data, miejsce i godzina wyjścia,
2. cel wyjścia,
3. miejsce i godzina powrotu,
4. imiona i nazwiska opiekunów,
5. liczba dzieci,
6. podpisy opiekunów i dyrektora.

Wyjście dzieci poza teren przedszkola wymagać będzie ponadto od dyrektora ustalenia odpowiedniej liczby opiekunów i sposobu sprawowania nad nimi opieki. Należy przy tym uwzględnić specyfikę i warunki, w jakich odbywać się będą rekolekcje.

Opiekunami dzieci podczas rekolekcji nie muszą być już tylko nauczyciele religii, ponieważ przepis zobowiązujący katechetów do sprawowania pieczy nad uczniami w czasie rekolekcji przestał obowiązywać po usunięciu takiego zapisu z § 10 rozporządzenia MEN z 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach. Nie ma zatem przeszkód, by nauczyciele przedszkola zostali zobowiązani przez dyrektora do sprawowania opieki nad dziećmi biorącymi udział w rekolekcjach. W ramach czasu pracy oraz ustalonego wynagrodzenia obowiązani są oni realizować:

• zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z dziećmi albo na ich rzecz,
• inne zajęcia i czynności wynikające z zadań statutowych przedszkola,
• zajęcia i czynności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem.

Dyrektor może wiec zobowiązać nauczycieli do opieki nad dziećmi, które będą uczestniczyć w rekolekcjach. Trzeba jednak mieć na uwadze, że udział dzieci w rekolekcjach wielkopostnych sprowadza się z reguły do uczestnictwa w praktykach religijnych na terenie kościoła. Uczestnictwo nauczycieli przedszkola w rekolekcjach powinno być całkowicie dobrowolne. Dyrektor nie może zmuszać ich do udziału w zajęciach rekolekcyjnych w pomieszczeniach sakralnych. W tym przypadku powinien respektować ich prawo do wolności sumienia i wyznania, zgodnie z regulacją zawartą w przepisie 53 ust. 6 Konstytucji RP.

Kwestia wyznania jest indywidualną sprawą każdego pracownika i nikt nie może być lub czuć się zmuszany do brania udziału w określonych praktykach religijnych. Dobrym rozwiązaniem będzie wybór opiekunów spośród tych nauczycieli, którzy sami zechcą wziąć udział w rekolekcjach wielkopostnych dla dzieci.

Wyjście dzieci na rekolekcje wielkopostne nie zwalnia przedszkola z obowiązku prowadzenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Przedszkole funkcjonuje przez cały rok szkolny, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący przedszkole. Dzienny czas pracy przedszkola ustalony przez organ prowadzący, w tym czas przeznaczony na realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego powinien być określony w statucie przedszkola. Nauczycieli obowiązuje pięciodniowy tydzień pracy.

Rekolekcje przypadają w dni powszednie i przedszkole powinno organizować zajęcia zgodnie z ramowym rozkładem dnia. Nawet wtedy, gdy znaczna liczba dzieci uczestniczy w tym samym czasie w rekolekcjach. Po zajęciach rekolekcyjnych dzieci powinny wrócić pod opieką nauczycieli do przedszkola i stamtąd zostać odebrane przez rodziców. Zasady przyprowadzania i odbierania dzieci z przedszkola przez rodziców lub upoważnioną przez nich osobę zapewniającą dziecku pełne bezpieczeństwo powinny być zapisane w statucie przedszkola.

W statucie szkoły, w której utworzone zostały oddziały przedszkolne powinny znaleźć się odrębne regulacje dotyczące oddziału przedszkolnego. Oddział przedszkolny w szkole podstawowej powinien funkcjonować tak jak przedszkole. Do organizacji pracy oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej należy stosować te same przepisy, co do organizacji pracy przedszkola. Dni, w których odbywają się rekolekcje w szkole nie są dniami wolnymi dla nauczycieli. Dotyczy to wszystkich nauczycieli, w tym również nauczycieli oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych.