Agresywny przedszkolak – co robić, gdy dziecko więcej niż rozrabia

Agresja u dzieci w wieku przedszkolnym jest stosunkowo często spotykanym zjawiskiem. Trzeba jednak pamiętać, że nawet niewinne dokuczanie lub wyśmiewanie to pierwsze przejawy (w) agresji, na które trzeba reagować. Do skutecznego przeciwdziałania jej występowaniu konieczne są konsekwentne działania nauczycieli postępujących zgodnie z zasadami określonymi w statucie oraz przepisami prawa. W pomoc dziecku z agresją powinni być także zaangażowani specjaliści w tym pedagog lub psycholog przedszkolny.  Zdarza się jednak, że problemem jest nie tylko zachowanie dziecka, ale również postawa rodziców, którzy nie rzadko nie chcą współpracować z przedszkolem. O, tym jak poradzić sobie w takiej sytuacji piszemy w dalszej części artykułu. 

Z zapisów statutu powinien wynikać sposób postępowania nauczycieli, specjalistów pracujących w przedszkolu oraz dyrektora w przypadku wystąpienia problemów wychowawczych, w tym m.in. agresywnych zachowań dzieci. Zakres zadań nauczycieli określony w statucie przedszkola zobowiązuje ich m.in. do:

• współdziałania z rodzicami (prawnymi opiekunami) w sprawach wychowania i nauczania dzieci, z uwzględnieniem prawa rodziców (prawnych opiekunów) do znajomości zadań wynikających w szczególności z programu wychowania przedszkolnego realizowanego w danym oddziale i uzyskiwania informacji dotyczących dziecka, jego zachowania i rozwoju,
• planowania i prowadzenia pracy wychowawczo-dydaktycznej oraz odpowiedzialności za jej jakość,
• prowadzenia obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji,
• współpracy ze specjalistami świadczącymi pomoc psychologiczno-pedagogiczną, opiekę zdrowotną i inną.

Dyrektor powierza poszczególne oddziały opiece jednego lub dwu nauczycieli, zależnie od czasu pracy oddziału lub realizowanych zadań. Ich obowiązkiem jest rzetelne realizowanie zadań związanych z powierzonym im stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami przedszkola: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa dzieciom w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole.

O agresywnym zachowaniu dziecka w przedszkolu dyrektor powinien dowiedzieć się nie od rodziców innych dzieci, lecz od wychowawców, którym powierzył opiekę nad oddziałem.

Jednym z celów wychowania przedszkolnego jest rozwijanie umiejętności społecznych dzieci, które są niezbędne w poprawnych relacjach z dziećmi i dorosłymi. Aby osiągnąć cele wychowania przedszkolnego, nauczyciel powinien wspomagać rozwój, wychowywać i kształcić je m.in. w obszarze „kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dorosłymi i dziećmi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych”. Dzieci powinny poznawać reguły obowiązujące w społeczności dziecięcej i przestrzegać ich, wiedzieć jak nie wolno się zachowywać wobec innych osób, że nie należy dokuczać, wyszydzać i szykanować innych dzieci, nie wolno bić, kopać, szczypać, popychać i stosować innych przejawów agresji fizycznej wobec innych dzieci. Nauczyciele powinni uczyć dzieci by w inny sposób niż stosowanie agresji, przemocy potrafili odreagować złość, stres, niepokój.  Dzieci powinny być także uczone by przewidywać skutki niewłaściwego zachowania. 

Podstawa programowa zaleca, by w trosce o jednolite oddziaływanie wychowawcze nauczyciele:

• systematycznie informowali rodziców o zadaniach wychowawczych i kształcących realizowanych w przedszkolu, zapoznawali rodziców z podstawą programową wychowania przedszkolnego i włączali ich do kształtowania u dziecka określonych tam wiadomości i umiejętności,
• informowali rodziców o sukcesach i kłopotach ich dzieci, a także włączali ich do wspierania osiągnięć rozwojowych dzieci i łagodzenia trudności, na jakie natrafiają.

Agresywne zachowanie dziecka wobec rówieśników może zagrażać bezpieczeństwu pozostałych przedszkolaków. Nauczyciel powinien sprawować opiekę w taki sposób, by zapewnić bezpieczeństwo wszystkim dzieciom w grupie. Kiedy nauczyciel nie radzi sobie z agresywnym dzieckiem, dyrektor jest zobowiązany udzielić mu pomocy w realizacji zadań opiekuńczych i wychowawczych, bo to on jest odpowiedzialny za poziom wychowawczy i bezpieczeństwo wszystkich dzieci w przedszkolu.

Już pierwsze objawy świadczące o zaburzeniach utrudniających funkcjonowanie społeczne dziecka powinny uruchomić odpowiednie działania:

• współdziałanie z rodzicami w zdiagnozowaniu przyczyn agresywnego zachowania dziecka i ustalenie sposobów przeciwdziałania i zapobiegania takim zachowaniom;
• zorganizowanie odpowiedniej pomocy psychologiczno-pedagogicznej dziecku, jego rodzicom i nauczycielom (dla dziecka zajęcia socjoterapeutycznych lub inne o charakterze terapeutycznym, dla rodziców i nauczycieli porady, konsultacje, warsztaty i szkolenia wspierające ich w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i dydaktycznych oraz rozwijaniu ich umiejętności wychowawczych).

Nauczyciele przedszkola zobowiązani do prowadzenia obserwacji pedagogicznej, w przypadku stwierdzenia, że dziecko wymaga objęcia go pomocą psychologiczno-pedagogiczną, powinni niezwłocznie udzielać dziecku tej pomocy w trakcie bieżącej pracy i powiadomić o tym dyrektora.

W przypadku stwierdzenia, że konieczne jest objęcie dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć specjalistycznych dyrektor przedszkola planuje i koordynuje udzielanie tej pomocy lub powierza to zadanie wyznaczonej osobie. Dzieciom, dla których na podstawie uprzednich przepisów utworzony przez dyrektora zespół opracował plany działań wspierających, pomoc psychologiczno-pedagogiczna na podstawie tych planów udzielana jest tylko do końca okresu, na jaki zostały opracowane.

Planowanie i koordynowanie udzielania pomocy dziecku posiadającemu orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego powierza zespołowi składającemu się z nauczycieli i specjalistów, prowadzących z nim zajęcia. Do zadań zespołu należy:

1.      ustalenie zakresu, w którym dziecko wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej,

2.      określenie zalecanych form, sposobów i okresu udzielania dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dziecka.

Formy i okres udzielania pomocy oraz wymiar godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, powinny być uwzględnione w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym, opracowanym dla dziecka zgodnie z przepisami rozporządzenia określającego warunki organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci niepełnosprawnych.

O ustalonych dla dziecka formach, sposobach i okresie udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wymiarze godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, dyrektor przedszkola powinien niezwłocznie poinformować na piśmie rodziców.

Po zakończeniu udzielania dziecku pomocy zespół ma za zadanie dokonać oceny jej efektywności, w tym efektywności realizowanych zajęć oraz określić wnioski i zalecenia dotyczące dalszej pracy z dzieckiem. W sytuacjach kryzysowych zespół powinien podjąć działania mediacyjne i interwencyjne.

Sytuację, w której rodzice dzieci będących w tej samej grupie, co dziecko zachowujące się agresywnie, żądają usunięcia go z przedszkola, można uznać za kryzysową. Dyrektor nie powinien poddać się ich presji, lecz podjąć próbę polubownego zakończenia sporu, uruchamiając procedurę mediacji. Jest ona działaniem, podczas którego neutralna osoba trzecia pomaga osiągnąć w sytuacji konfliktowej porozumienie. W rozmowie z rodzicami należałoby im wyjaśnić:

• jakie zadania zobowiązane jest realizować przedszkole,
• w jaki sposób są one realizowane,
• jakie działania podejmowane są w związku z istniejącym problemem,
• jakie są efekty tych działań.

Przedszkole, do którego uczęszcza dziecko wykazujące zachowania agresywne może wybrać jedną z dwóch ścieżek postępowania:

1)    wystąpienie (za zgodą rodzica) do poradni psychologiczno-pedagogicznej o przeprowadzenie diagnozy lub

2)    skierowanie wniosku do sądu rodzinnego o wgląd w sytuację rodzinna dziecka, który może zobowiązać rodzica do określonych działań w celu rozwiązania problemów dziecka

(§ 20 ust. 11 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, art. 109 § 1 i 2 ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zw. z art. 572 § 1 ustawy – Kodeks postępowania cywilnego).

Jeśli w wyniku działań podjętych przez przedszkole nie uda się dojść do kompromisu albo realizowane z dzieckiem zajęcia nie przynoszą pożądanych efektów tj., dziecko nie potraci panować nad swoim zachowaniem, nie umie sobie poradzić ze swoimi emocjami i złością i rodzice nie współpracują z przedszkolem w poprawie sytuacji, wtedy można rozważyć problem skreślenia dziecka z listy wychowanków przedszkola. Dyrektor przedszkola będzie mógł skreślić dziecko z listy tylko w przypadku określonym w statucie przedszkola oraz zgodnie z regulacjami ustawy o systemie oświaty. Skreślenie nastąpi na podstawie uchwały rady pedagogicznej. Decyzja, którą wyda dyrektor przedszkola rodzicom dziecka, będzie musiała zawierać m.in. uzasadnienie faktyczne i prawne oraz pouczenie, czy i w jakim trybie służy od niej odwołanie.

Dyrektor przedszkola może, w drodze decyzji, skreślić dziecko z listy wychowanków tylko w takich przypadkach, które zostały określone w statucie przedszkola. Wydanie decyzji o skreśleniu dziecka z listy wychowanków przedszkola powinno być jednak brane pod uwagę jako rozwiązanie ostateczne po wyczerpaniu wszystkich działań, do podjęcia których zobowiązane jest przedszkole i po spełnieniu określonych warunków związanych ze skreśleniem dziecka z listy wychowanków przedszkola.

 Opisane zasady postępowania w przypadku agresji u dziecka obowiązują także w przedszkolu niepublicznym. Odmienne regulacje dotyczą jednak skreślenia dziecka z listy wychowanków – w przypadku przedszkola niepublicznego odbywa się to po spełnieniu warunków określonych w statucie. Z listy można skreślić także wychowanka realizującego w przedszkolu niepublicznym obowiązkowe roczne wychowanie przedszkolne.