Przygotowanie na kolejną falę epidemii

Obecnie obowiązują trzy podstawowe akty wykonawcze dotyczące przygotowań szkół i przedszkoli do pracy w warunkach zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii. Są to odpowiednio:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (tekst jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 1604).
2. Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z 28 maja 2021 r. w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 982).
3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 20 marca 2020 r. w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 493 ze zm.).

Praktyczne zastosowanie z początkiem roku szkolnego mogą mieć wyłącznie regulacje pierwszego z przywołanych rozporządzeń, już w tej bowiem chwili zawierają one przepisy umożliwiające wprowadzenie przez dyrektora nauki zdalnej w przypadku wystąpienia w szkole (przedszkolu i placówce) sytuacji zagrażających zdrowiu oraz życiu uczniów również pod względem epidemicznym.

Kolejne rozporządzenia to regulacje, które nie zawierają obecnie żadnych norm nakazujących zawieszenie zajęć stacjonarnych w jakimkolwiek konkretnym typie szkoły czy placówki, natomiast takie ogólne, obowiązujące na terenie całego kraju zawieszenie zajęć, może zostać wprowadzone poprzez zmianę drugiego z przywołanych aktów, czyli rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, lub też poprzez wprowadzenia w jego miejsce nowego rozporządzenia dotyczącego tej samej materii. Trzecie rozporządzenie, w sprawie szczególnych rozwiązań w okresie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, określa natomiast normy postępowania w tych jednostkach systemu oświaty, w których zajęcia zostały zawieszone.

Wracając jednak do pierwszego z rozporządzeń, czyli rozporządzenia w sprawie BHP, szczególną uwagę należy zwrócić na regulację § 18 ust. 2a, stosownie do którego dyrektor, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie uczniów.

Jest to regulacja wprowadzona właśnie ze względu na istniejący stan epidemii, a ma ona zastosowanie w tych wszystkich szkołach, przedszkolach i placówkach, w których nauka stacjonarna nie została zawieszona na podstawie rozporządzenia dotyczącego określonego typu jednostek oświatowych, ale jednocześnie w tej konkretnej placówce wykryto ognisko koronawirusa. W takim właśnie przypadku dyrektor ma prawo zawieszenia zajęć stacjonarnych, co jednocześnie uruchamia regulację § 1 ust. 1 w zw. z § 2 rozporządzenia w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19. Zgodnie z tymi przepisami w jednostce systemu oświaty, której funkcjonowanie zostało w całości lub w części ograniczone, zawieszone zajęcia są realizowane z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

Wprowadzenie nauki zdalnej może zatem być dokonane przez dyrektora, choć oczywiście nie działa on w tej sprawie samodzielnie, musi bowiem dysponować pozytywną opinią państwowego powiatowego inspektora sanitarnego oraz zgodą organu prowadzącego. Podkreślić jednak należy, że wszystkie przywołane do tej pory regulacje są kompletne, tzn. nie wymagają uzupełnienia przez przepisy prawa wewnątrzszkolnego, a wprowadzenie nauki zdalnej polega na zastosowaniu przywołanych regulacji. Zarządzenie dyrektora w sprawie wprowadzenia nauki zdalnej wyglądać może zatem następująco:

Obowiązki pracodawcy w zakresie bhp określa art. 212 kp, zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany:

1. organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy;
2. dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
3. organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy;
4. dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;
5. egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
6. zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Zauważyć należy, że pracownik przedszkola, zarówno pedagogiczny, jak i niepedagogiczny, ma prawo do (art. 210 kp):

• powstrzymania się od wykonywania pracy i zawiadomienia o tym niezwłocznie dyrektora szkoły, w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
• oddalenia się z miejsca zagrożenia i zawiadomienia o tym niezwłocznie dyrektora szkoły, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia,

• otrzymania wynagrodzenia za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia,

• powstrzymania się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, po uprzednim zawiadomieniu o tym dyrektora szkoły, w przypadku gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Należy również zwrócić uwagę, że art. 226 kp nakłada na pracodawcę obowiązek informowania pracowników o poziomie ryzyka zawodowego, źródłach zagrożenia, skutkach i metodach ochronnych. Zgodnie z tym przepisem pracodawca:

1. ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
2. informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Regulacja ta nakłada zatem na dyrektora jednostki oświatowej obowiązek dokonywania i dokumentowania ryzyka zawodowego oraz podejmowania niezbędnych działań profilaktycznych eliminujących lub zmniejszających wskazane ryzyko do tzw. ryzyka akceptowalnego.

Z uwagi zatem na odpowiedzialność leżącą po stronie pracodawcy uznać należy, że dokonanie oceny ryzyka zawodowego w przedszkolu i poinformowanie pracowników zarówno pedagogicznych, jak i niepedagogicznych, o wynikach tej oceny, jest jednym z podstawowych obowiązków dyrektora jednostki.

Przypomnijmy, że ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (§ 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy). Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników (§ 39 ww. rozporządzenia). Obowiązki te powinny być realizowane na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w szczególności przez:

1. zapobieganie zagrożeniom;
2. przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone;
3. likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;
4. dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;
5. stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
6. zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
7. nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej;
8. instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nie ulega wątpliwości, że czynnikiem ryzyka w szkołach, przedszkolach i placówkach jest również zagrożenie COVID-19. Właśnie z powodu występowania tego czynnika praca jednostek oświatowych w formie stacjonarnej była ograniczana. Zagrożenie koronawirusem jest zatem czynnikiem ryzyka w jednostkach oświatowych, które dyrektor musi wziąć pod uwagę i o którym ma obowiązek poinformowania pracowników. Warto przy tym dodać, że dyrektorzy wdrażają już środki mające zapobiegać temu zagrożeniu lub zminimalizować ryzyko zarażenia, a mają one postać zarządzeń uwzględniających wytyczne Głównego Inspektora Sanitarnego.

Pamiętać należy, że zarządzenie takie ma na celu nie tylko minimalizowanie ryzyka zarażenia wśród uczniów, ale również nauczycieli, którzy mają z uczniami bezpośredni kontakt. Szczegółowe procedury przyjmowane przez dyrektora, a dotyczące wyłącznie pracy personelu powinny obejmować zasady zachowania się w czasie przerw i przebywania w pomieszczeniach pracowniczych, jak pokój nauczycielski, ale również zasad pracy w stołówce itd.

Ogólne zasady przygotowania oceny ryzyka zawodowego są zawarte w polskiej normie PN-N-18002.

WSKAZÓWKI PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI PRACY

Zdaniem inspekcji zagrożenie związane z możliwością zachorowania pracownika na COVID-19, podobnie jak w przypadku innych chorób o podłożu wirusowym i bakteryjnym, może mieć dwojaki charakter:

• związany z prowadzeniem określonego procesu pracy,
• wynikający z ogólnych warunków epidemiologicznych.

W pierwszym przypadku ryzyko jest bezpośrednio związane z rodzajem działalności. PIP wskazuje, że w zakładach, w których występuje bezpośredni i świadomy kontakt z SARS-CoV-2, należy jednoznacznie określić rodzaj, stopień oraz czas trwania narażenia na działanie wirusa. Identyfikacja powinna doprowadzić do stworzenia wykazu prac w kontakcie z SARS-CoV-2. W każdym z tych przypadków, oceniając ryzyko, należy w sposób szczegółowy opisać przebieg procesu pracy, przy którym może dojść do kontaktu z wirusem, z podziałem na etapy pracy. Poszczególne czynności, przy których może dojść do kontaktu z czynnikiem biologicznym, jakim jest SARS-CoV-2, muszą być opisane jednoznacznie i precyzyjnie. Zidentyfikowane czynności należy rozpatrzyć pod względem możliwej ekspozycji (np. czy tworzy się aerozol, czy wykonywane są czynności manualne), czasu jej trwania, dróg narażenia.

W przypadku szkół, przedszkoli i placówek nie będziemy mieli do czynienia z tym przypadkiem, lecz z narażeniem wynikającym z ogólnych warunków epidemiologicznych. Zdaniem Inspekcji kolejną grupę stanowią właśnie zakłady, w których nie przewiduje się świadomego zamiaru pracy lub kontaktu z SARS-CoV-2, lecz praca może skutkować narażeniem pracowników na działanie czynnika biologicznego. Na poniższym schemacie przedstawiamy działania zapobiegające zarażeniu koronawirusem, które według PIP powinien podjąć pracodawca.

Wdrożenie środków przeciwdziałania czynnikom zagrożenia w miejscu pracy powoduje również konieczność uaktualnienia regulaminu pracy. Wynika to z art. 104¹ § 1 pkt 8 kp, zgodnie z którym regulamin pracy, określając prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników związane z porządkiem w zakładzie pracy, powinien ustalać obowiązki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, w tym także sposób informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą.

Warto zauważyć, że zgodnie z opracowaniem „Bezpieczeństwo i ochrona osób pracujących w czasie epidemii COVID-19” dostępnym na stronie Państwowej Inspekcji Pracy, ograniczenie kontaktu bezpośredniego między pracownikami może wymagać adaptacji pomieszczeń pracy, ich odpowiedniego oznakowania oraz zmiany organizacji pracy, na przykład przez wprowadzenie pracy zmianowej, pracy rotacyjnej lub pracy zdalnej. Wiąże się z tym konieczność zmiany regulaminu pracy lub wydanie stosownego obwieszczenia i poinformowanie pracowników w sposób zwyczajowo przyjęty u pracodawcy.

Regulamin może zatem przewidywać zasady pracy zdalnej, obejmując zdaniem Inspekcji takie postanowienia, jak:

• określenie godzin pracy, w których pracownik powinien pozostawać w gotowości do kontaktu z przełożonym, obowiązek raportowania wykonanych zadań;
• umożliwienie pracującym zdalnie pracy w elastycznych godzinach ze względu na fakt, że wykonywana jest ona często w miejscu, gdzie przebywa więcej osób (np. dzieci), których obecność może stanowić utrudnienie dla pracownika w realizacji zleconych zadań;
• udzielanie zezwoleń na czasowe zabranie do domu sprzętu, którego używają w pracy (np. komputera, drukarki, lampy).

Podkreślić natomiast należy, że obecnie nie ma żadnych podstaw do zmian w treści umów wiążących pracowników pedagogicznych i niepedagogicznych ze szkołą, przedszkolem czy placówką. Niezależnie od tego, czy dany pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, czy mianowania, na czas określony czy nieokreślony oraz niezależnie od wymiaru etatu tego pracownika istnieją podstawy do prowadzenia pracy zdalnej, z tymi jedynie wyjątkami, gdzie wykonywanie zadań służbowych wiąże się z koniecznością osobistej obecności w zakładzie pracy.