Przepisy prawa oświatowego na rok szkolny 2021/2022

Na początku przypominamy o nowelizacji ustawy Prawo oświatowe, która weszła w życie 1 lipca 2021 r. (ustawa z 17 marca 2021 r. o zmianie ustawy – Prawo oświatowe; Dz.U. z 2021 r. poz. 762). Na mocy art. 37 tej ustawy uproszczono zasady udzielenia zezwolenia na edukację domową w ramach spełniania obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego. Obecnie:

1. na wniosek rodziców dyrektor publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej z oddziałem przedszkolnym, do którego dziecko zostało przyjęte, może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej lub inną formą wychowania przedszkolnego;
2. zezwolenie może być wydane przed rozpoczęciem roku szkolnego albo w trakcie roku szkolnego, jeżeli do wniosku o wydanie zezwolenia dołączono oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej wychowania przedszkolnego;
3. z dotychczasowych wymogów usunięta zostaje konieczność przedłożenia opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz obowiązek przypisania dziecka w edukacji domowej do przedszkola lub szkole podstawowej w tym województwie, w którym mieszka.

Zgodnie z art. 30b UPO w przypadkach uzasadnionych nadzwyczajnymi okolicznościami zagrażającymi życiu lub zdrowiu dzieci i młodzieży minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, w drodze rozporządzenia, może czasowo ograniczyć lub czasowo zawiesić funkcjonowanie jednostek systemu oświaty na obszarze kraju lub jego części, uwzględniając stopień zagrożenia na danym obszarze. Jednocześnie przedłużono okres czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 do 31 sierpnia 2022 r. (rozporządzenie MEiN z 17 sierpnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie czasowego ograniczenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty w związku z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19; Dz.U. z 2021 r. poz. 1519).

Regulacje dotyczące zawieszania pracy szkół i placówek od 1 września 2021 r. w związku ze stanem epidemii zostały określone w 2 różnych rozporządzeniach:

1. rozporządzenie MEN z 28 sierpnia 2017 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz.U. z 2017 r. poz. 1657 i poz. 2446, z 2020 r. poz. 1385) – dodano § 5a i 5b,
2. rozporządzenie MENiS z 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz.U. z 2020 r. poz. 1604) – zmieniono § 18.

Zawieszenie zajęć ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną:

• dyrektor szkoły/przedszkola, za zgodą organu prowadzącego i po uzyskaniu pozytywnej opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, może zawiesić zajęcia na czas oznaczony, jeżeli ze względu na aktualną sytuację epidemiologiczną może być zagrożone zdrowie dzieci;
• wymieniona zgoda i opinia mogą być wydane także ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej lub za pomocą innych środków łączności, a później jej treść powinna być utrwalona w formie protokołu, notatki, adnotacji lub w inny sposób;
• o zawieszeniu zajęć odpowiednio organ prowadzący lub dyrektor szkoły/przedszkola zawiadamiają organ sprawujący nadzór pedagogiczny.

4 września bieżącego roku weszło w życie zapowiadane od jakiegoś czasu rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z 1 września 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1618). Wprowadziło ono istotne zmiany w sposobie prowadzenia nadzoru pedagogicznego, w szczególności dotyczące jego form, a co za tym idzie również konstrukcji planu nadzoru pedagogicznego dyrektora przedszkola. Rozporządzenie to znosi ewaluację oraz monitorowanie jako formy nadzoru pedagogicznego, pozostawiając wspomaganie i kontrolę, która zmienia znacząco swój zakres.

W myśl § 22 ust. 1 zmienionego rozporządzenia w ramach nadzoru dyrektor szkoły lub placówki we współpracy z innymi nauczycielami zajmującymi stanowiska kierownicze, w ramach sprawowanego nadzoru pedagogicznego:

1. kontroluje:  

• przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki; 
• przebieg procesów kształcenia i wychowania w szkole lub placówce oraz efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły lub placówki;

2. wspomaga nauczycieli w realizacji ich zadań, w szczególności przez:

• diagnozę pracy szkoły lub placówki;
• planowanie działań rozwojowych, w tym motywowanie nauczycieli do doskonalenia zawodowego;
• prowadzenie działań rozwojowych, w tym organizowanie szkoleń i narad.

Plan nadzoru pedagogicznego w nowej wersji zawiera w szczególności:

• tematykę i terminy przeprowadzania kontroli, o której mowa w § 22 ust. 1 pkt 2;
• zakres wspomagania nauczycieli w realizacji ich zadań, o którym mowa w § 22 ust. 1 pkt 3;
• plan obserwacji, o której mowa w § 22 ust. 3 pkt 2.

Zmiany mają objąć także rozporządzenie MEN z 9 sierpnia 2017 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży. W latach szkolnych 2020/2021 i 2021/2022:

• zajęcia indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i zajęcia indywidualnego nauczania nie muszą odbywać się w bezpośrednim kontakcie dziecka lub ucznia z nauczycielem lub nauczycielami, o ile z wnioskiem w tej sprawie wystąpią do dyrektora przedszkola lub szkoły rodzice dziecka lub ucznia albo pełnoletni uczeń;
• zajęcia indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania będą mogły być prowadzone również w dotychczasowy sposób, tj. w bezpośrednim i indywidualnym kontakcie dziecka lub ucznia z nauczycielem.

Kolejne nowości przewiduje Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (z 15 czerwca 2021 r.)

Dyrektorzy szkół, przedszkoli i innych placówek oświatowych zostaną objęci odpowiedzialnością karną za czyny polegające na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązków w zakresie opieki lub nadzoru nad małoletnimi. Przestępstwo to będzie zagrożone karą pozbawienia wolności do 5 lat.

Obecne rozwiązania prawne nie regulują kwestii odpowiedzialności karnej osób kierujących jednostkami objętymi systemem oświaty, żłobkami, klubami dziecięcymi oraz jednostkami instytucjonalnej pieczy zastępczej i placówkami wsparcia dziennego – za czyny związane z przekroczeniem uprawnień lub niedopełnieniem obowiązków w zakresie opieki i nadzoru nad małoletnimi. Odpowiedzialność karną w odniesieniu do funkcjonariuszy publicznych statuuje art. 231 § 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny. Brak jest natomiast przepisu przewidującego możliwość pociąg-nięcia do odpowiedzialności osoby kierującej niepubliczną jednostką organizacyjną sprawującą pieczę nad małoletnimi.

Na skutek nowelizacji odpowiedzialności karnej na gruncie wprowadzanych przepisów karnych (art. 188a ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, art. 64c ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz art. 200a ustawy z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej) podlegać będą osoby kierujące:

1. przedszkolem,
2. szkołą podstawową,
3. szkołą ponadpodstawową,
4. szkołą artystyczną,
5. placówką oświatowo-wychowawczą,
6. placówką kształcenia ustawicznego,
7. centrum kształcenia zawodowego,
8. placówką artystyczną,
9. poradnią psychologiczno-pedagogiczną,
10. młodzieżowym ośrodkiem wychowawczym,
11. młodzieżowym ośrodkiem socjoterapii,
12. specjalnym ośrodkiem szkolno-wychowawczym,
13. specjalnym ośrodkiem wychowawczym dla dzieci i młodzieży,
14. placówką zapewniającą opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania,
15. żłobkiem,
16. klubem dziecięcym,
17. placówką lub ośrodkiem będącym formą instytucjonalnej pieczy zastępczej,
18. placówką wsparcia dziennego.

Sankcje karne obejmą także dyrektorów podmiotów zapewniających wspólną obsługę placówek opiekuńczo-wychowawczych, nie będzie natomiast obejmował dziennych opiekunów oraz rodzinnych form pieczy zastępczej.

Karalne będzie zarówno działanie polegające na przekroczeniu uprawnień jak i zaniechanie (niedopełnienie obowiązków). Sprawca czynu zabronionego będzie podlegał karze pozbawienia wolności do lat 3. Przekroczenie uprawnień oznacza podjęcie czynności wykraczającej poza zakres kompetencji danej osoby albo czynności bez podstawy faktycznej lub prawnej, natomiast zarzut niedopełnienia obowiązków będzie można postawić osobie kierującej jednostką organizacyjną w przypadku zaniechania wykonania obowiązku związanego z opieką i nadzorem nad małoletnim albo jego nienależytego wykonania, sprzecznego z istotą lub charakterem tego obowiązku.

Kara od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności będzie z kolei zagrożone przestępstwo, gdy następstwem przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków w zakresie opieki lub nadzoru nad małoletnim będzie śmierć małoletniego, ciężki uszczerbek na jego zdrowiu lub doprowadzenie małoletniego do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności.

Ostatnia z omawianych zmian prawnych, która jest na etapie projektu, to ustawa o zmianie ustawy – Prawo oświatowe oraz niektórych innych ustaw (projekt z 20 lipca 2021 r.)

Projektowane zmiany mają na celu wzmocnienie roli organu nadzoru pedagogicznego, w tym w szczególności kuratora oświaty tak, aby jak najpełniej mógł wykonywać powierzone mu ustawowo zadania.

Pozytywna opinia kuratora oświaty będzie wymagana do:

• powierzenia funkcji dyrektora na okres krótszy niż 5 lat szkolnych (brak takiej opinii będzie umożliwiał powierzenie na okres 5-letni);
• powierzenia funkcji dyrektora bez konkursu;

• powierzenia funkcji dyrektora osobie niebędącej nauczycielem (menedżerowi);

• odwołania z funkcji dyrektora z powołaniem się na szczególnie uzasadniony przypadek (art. 66 ust. 1 pkt 2 UPO);

• podjęcia działalności w szkole przez stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej, opiekuńczej i innowacyjnej szkoły lub placówki;

• połączenia szkół w zespół oraz włączenia szkoły do istniejącego zespołu.

Nastąpi zwiększenie liczby przedstawicieli kuratora oświaty w składzie komisji konkursowej (maksymalnie do 5) i tym samym zwiększenie liczby przysługujących im głosów w głosowaniu. Co ciekawe będzie to zawsze 5 głosów, niezależnie od liczby przedstawicieli w komisji.

Kurator oświaty będzie mógł zażądać od dyrektora wyjaśnienia przyczyn braku realizacji zaleceń wydanych w ramach nadzoru pedagogicznego. Termin na wyjaśnienie wyniesie 7 dni. W dalszej kolejności możliwe będzie wyznaczenie ostatecznego 7-dniowego terminu na realizację zaleceń.

Kurator oświaty będzie mógł wnioskować do organu prowadzącego o natychmiastowe odwołanie dyrektora z funkcji kierowniczej, jeżeli ten będzie uchylał się od realizacji zaleceń wydanych w wyniku czynności nadzoru pedagogicznego. Organ prowadzący będzie zobligowany do odwołania dyrektora w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku i do poinformowania o tym kuratora oświaty. W braku odwołania powierzenie funkcji dyrektora ma wygasnąć po upływie 14 dni od dnia otrzymania wniosku o odwołanie. Wygaśnięcie stwierdzi wówczas kurator oświaty.

Rozwiązanie to jest bardzo kontrowersyjne, jako że wniosek organu nadzoru pedagogicznego jest bezwzględnie wiążący dla organu prowadzącego. Tymczasem dyrektor będzie mógł tak jak dotychczas odwołać się do sądu pracy. Niemniej jednak pozwanym w takiej sytuacji będzie organ prowadzący, a nie kurator oświaty. Nie wiadomo też, czy sąd będzie mógł rozpoznawać zasadność złożenia wniosku o odwołanie. To czyni bardzo wątpliwym możliwości w zakresie obrony dyrektora.

Kurator oświaty będzie mógł wnioskować o zawieszenie dyrektora szkoły lub placówki, w sytuacji gdy w ramach sprawowanego nadzoru stwierdzi uchybienia związane z zagrożeniem bezpieczeństwa uczniów w czasie zajęć organizowanych przez szkołę. Wniosek ten będzie wiążący.

Odwołanie z funkcji kierowniczej w wyniku rezygnacji z tej funkcji będzie następowało w terminie uzgodnionym przez nauczyciela składającego rezygnację i organ właściwy do odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego, a nie po upływie 3-miesięcznego wypowiedzenia.

Szkoła samorządowa będzie mogła zostać zlikwidowana, jeżeli likwidacja w szczególności:

1. nie ograniczy dostępności nauki, wychowania i opieki;
2. polepszy: warunki nauki, wychowania i opieki uczniów likwidowanej szkoły oraz nie pogorszy tych warunków w szkole lub szkołach wskazanych jako miejsce kontynuowania nauki, w szczególności w zakresie bezpieczeństwa i higieny, warunki stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy dla dzieci i młodzieży objętych kształceniem specjalnym, w przypadku gdy likwidowana szkoła prowadzi takie kształcenie;
3. nie pogorszy warunków dotarcia uczniów do szkoły, a w przypadkach, o których mowa w ust. 1b pkt 1 i 2 – również dzieci do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub innej formy wychowania przedszkolnego;
4. jest uzasadniona zmianami demograficznymi lub prognozami dotyczącymi liczby uczniów likwidowanej szkoły, szkoły lub szkół wskazanych jako miejsce kontynuowania nauki oraz ogółem wszystkich szkół danego typu prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego.

Projekt arkusza organizacyjnego będzie opiniowany w pierwszej kolejności przez radę pedagogiczną. Opinia nie będzie wiążąca.

Kształcenie zdalne będzie realizowane w każdym przypadku zawieszenia zajęć w szkole.

Dla ucznia z orzeczeniem o potrzebie nauczania indywidualnego lub indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego dyrektor będzie musiał umożliwić – na wniosek rodziców ucznia lub pełnoletniego ucznia – zdalną realizację zajęć.

W braku porozumienia w zakresie oceny pracy dyrektora pomiędzy kuratorem oświaty, a organem prowadzącym oceny będzie dokonywał kurator oświaty po rozpatrzeniu stanowiska organu prowadzącego.