Dziecko nie chce wracać z rodzicem do domu – co zrobić?

Zgodnie z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską. Obejmuje ona w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad dzieckiem, jego wychowania i kierowania nim, z poszanowaniem jego godności i praw. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka. Gdy nie ma możliwości jej wspólnego wykonywania na skutek rozłączenia rodziców np. rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej i kontaktach rodziców z dzieckiem. Sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka może:

1. pozostawić władzę rodzicielską nad małoletnim obojgu rodzicom;
2. powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnim jednemu z rodziców, przy jednoczesnym ograniczeniu uprawnień i obowiązków drugiego z rodziców do określonych spraw dotyczących dziecka;
3. powierzyć władzę rodzicielską nad małoletnim jednemu z rodziców, przy jednoczesnym pozbawieniu drugiego z rodziców władzy rodzicielskiej lub zawieszeniu tej władzy.

Po rozstaniu się rodziców ustala się również, z którym z rodziców dziecko zamieszka. Ustalenie miejsca pobytu dziecka zachodzi najczęściej w sytuacjach, takich jak:

• rozwód,
• separacja,
• zamieszkiwanie małżonków osobno, pomimo braku rozwodu.

Miejsce zamieszkania dziecka reguluje prawo cywilne. Zgodnie z treścią art. 26 ustawy – Kodeks cywilny miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Miejsce zamieszkania dziecka ustala się w zależności od tego, jakie rozwiązanie dotyczące władzy rodzicielskiej znalazło zastosowanie względem osoby małoletniego.

Ustalając miejsce zamieszkania dziecka, sąd bierze pod uwagę sytuację opiekuńczo-wychowawczą danego dziecka, postawy rodziców oraz ich kompetencje i predyspozycje wychowawcze. W sprawie opiekuńczej dotyczącej małoletniego sąd ma obowiązek zapoznać się z jego stanowiskiem, jeżeli stopień dojrzałości dziecka na to pozwala i jest to celowe.

W sprawach rozwodowych, z uwagi na odrębne zamieszkiwanie rodziców, nie można powierzyć wykonywania władzy rodzicielskiej obojgu. W takim wypadku sąd rozwodowy dokonuje wyboru rodzica mającego wykonywać władzę rodzicielską. W pierwszym okresie życia dziecka ważniejsze są kontakty z matką i najczęściej pobyt dziecka zostaje ustalony w miejscu zamieszkania matki. W przypadku gdy w wyroku rozwodowym powierzono władzę rodzicielską nad dzieckiem matce i ustalono miejsce pobytu dziecka w miejscu zamieszkania matki, ojciec możne wszcząć sprawę o ustalenie miejsca pobytu dziecka przy ojcu.

Jeśli system władzy rodzicielskiej nad dzieckiem oraz miejsce jego zamieszkania zostały już uprzednio ustalone w drodze orzeczenia sądu, zmiana miejsca zamieszkania małoletniego wymaga ponownego rozstrzygnięcia sądu w tym przedmiocie. Aby doszło do formalnej zmiany miejsca zamieszkania dziecka, właściwy sąd rodzinny, po rozpatrzeniu wniosku o zmianę miejsca pobytu małoletniego i analizie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, wydaje odpowiednie postanowienie zgodne z dobrem dziecka. Rozstrzyganie przez sąd w przedmiocie władzy rodzicielskiej i miejsca pobytu dziecka musi być w każdym wypadku oparte na analizie zgromadzonego materiału dowodowego. Dowodami w sprawie mogą być opinie z przedszkola lub szkoły, opinie psychologiczne, biegłych, zeznania świadków oraz wysłuchanie dziecka przez sąd. Jeśli wskutek istotnej zmiany okoliczności zachodzi konieczność zmiany rozstrzygnięcia co do miejsca pobytu dziecka, wówczas po przeprowadzeniu postępowania sąd orzeka, że małoletni będzie miał miejsce zamieszkania przy drugim rodzicu. Każde z rodziców niepozbawionych przez sąd władzy rodzicielskiej ma takie same prawa i obowiązki, a co za tym idzie – zarówno matka, jak i ojciec mogą starać się o ustanowienie miejsca zamieszkania dziecka (po rozwodzie lub rozstaniu) przy sobie.

Sprawowanie opieki nad uczniami i zapewnienie im bezpieczeństwa w czasie zajęć organizowanych przez przedszkole/szkołę należy do obowiązków dyrektora i nauczycieli. Po zakończonych zajęciach opiekę nad dzieckiem i odpowiedzialność za jego bezpieczeństwo powinni przejąć rodzice. W związku z tym, że przyprowadzanie i odbieranie dzieci ze szkoły i przedszkola nie zostały opisane w żadnym akcie prawnym powszechnie obowiązującym, kwestie te powinny regulować przepisy wewnętrzne, w których należy:

1. wskazać osoby uprawnione do odbioru dziecka ze szkoły,
2. określić zasady postępowania w sytuacjach kryzysowych, np. gdy po dziecko zgłasza się rodzic nietrzeźwy.

W sytuacjach trudnych, kryzysowych lub traumatycznych placówka powinna udzielić rodzicom i dziecku odpowiedniej pomocy. Należałoby wspólnie z rodzicami, z udziałem specjalistów pracujących w placówce, zastanowić się, jakiej pomocy można udzielić dziecku i rodzicom. Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest dobrowolne, więc najpierw dyrektor powinien spotkać się z rodzicami i przedstawić propozycje wsparcia rodziny w tej trudnej sytuacji. Placówka nie może ingerować w sposób wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców swoich uczniów, jeśli nie obserwuje zaniedbań w wykonywaniu obowiązków względem dziecka, nadużywania władzy rodzicielskiej lub innych zagrożeń. Zadaniem placówki jest jednak wspomaganie wychowawczej roli rodziny (art. 1 pkt 2 UPO).

W sytuacji, gdy dziecko w przedszkolu odmawia pójścia do domu z rodzicem, mimo silnych emocji takich jak płacz czy krzyk, placówka musi działać zgodnie z przepisami prawa oraz posiadanymi procedurami. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, rodzic posiadający pełnię władzy rodzicielskiej lub uprawniony do odbioru dziecka ma prawo i obowiązek sprawowania nad nim opieki. Oznacza to, że przedszkole co do zasady ma obowiązek wydać dziecko rodzicowi uprawnionemu, nawet jeśli dziecko wyraża sprzeciw, o ile nie istnieją przesłanki prawne lub sytuacje zagrażające jego bezpieczeństwu, które uzasadniałyby wstrzymanie wydania.

Dyrektor i nauczyciele powinni jednak w takich momentach zachować szczególną wrażliwość, dbając o dobrostan emocjonalny dziecka. Pomocne może być wsparcie psychologiczno-pedagogiczne, konsultacje z rodzicami oraz ustalenie wspólnego planu działania, aby minimalizować stres i ułatwiać proces odbioru. Placówka powinna też w swoich procedurach jasno określić zasady odbioru dzieci, w tym wskazać osoby uprawnione oraz sposób postępowania w sytuacjach nietypowych czy kryzysowych.

Ostatecznie kluczowe jest wyważenie prawa rodzica do kontaktu i opieki z obowiązkiem placówki do zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa – tak, aby każde działanie było zarówno zgodne z prawem, jak i w pełni uwzględniało dobro dziecka.