Czy nauczyciel może zrezygnować z części przydzielonych godzin zajęć?

Zgodnie z art. 42 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela, czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin tygodniowo i realizowany jest w ramach pięciodniowego tygodnia pracy. Oznacza to, że w granicach tego czasu nauczyciel ma obowiązek wykonywać wszystkie zadania przewidziane przez ustawę, a nie tylko prowadzić lekcje.

Do podstawowych obowiązków nauczyciela należą:

1. Zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze – prowadzone bezpośrednio z uczniami lub na ich rzecz, w wymiarze określonym przepisami dotyczącymi pensum (tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć).
2. Inne zajęcia statutowe szkoły – np. opieka nad uczniami, działania wychowawcze, organizacja uroczystości czy dodatkowe aktywności rozwijające zainteresowania uczniów.
3. Przygotowanie do zajęć i rozwój zawodowy – w tym samokształcenie, doskonalenie zawodowe oraz działania służące podnoszeniu jakości pracy dydaktycznej.

Warto zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 42 ust. 2d KN, w ramach obowiązków dodatkowych nauczyciel nie prowadzi zajęć świetlicowych ani zajęć z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej, chyba że są one przydzielone na podstawie odrębnych przepisów.

Co istotne, przydział obowiązków w wymiarze określonym w arkuszu organizacyjnym szkoły następuje w formie polecenia służbowego pracodawcy. W myśl art. 100 § 1 Kodeksu pracy nauczyciel ma obowiązek podporządkować się takiemu poleceniu, o ile nie narusza ono przepisów prawa. Oznacza to, że nie ma prawnej możliwości jednostronnej rezygnacji z części powierzonych godzin – wszystkie wynikają z przyjętego arkusza organizacyjnego oraz zakresu zadań statutowych placówki.

Przepisy prawa nie przewidują procedury, która pozwalałaby nauczycielowi jednostronnie zrezygnować z realizacji części godzin dydaktycznych przydzielonych zgodnie z arkuszem organizacyjnym szkoły. Jeśli przydział zajęć został dokonany zgodnie z kwalifikacjami nauczyciela, obowiązującymi limitami czasu pracy (art. 35 KN - limit dopuszczalnej liczby godzin ponadwymiarowych  i art. 42 KN - zakres zadań realizowanych w ramach czasu pracy) oraz zatwierdzonym arkuszem, pracownik jest zobowiązany do ich realizacji. Co więcej, należy podkreślić, że informacja o wymiarze godzin jest znana nauczycielowi już wiosną – w tym przypadku w kwietniu 2025 r. – a zatem miał on pełną świadomość, jaki zakres obowiązków został mu przypisany.

Podjęcie dodatkowej pracy w innej placówce nie może stanowić usprawiedliwienia dla odmowy wykonywania obowiązków w szkole macierzystej. Zatrudnienie poza macierzystą szkołą jest sprawą prywatną pracownika i nie może wpływać na jego dyspozycyjność wobec pracodawcy, z którym łączy go stosunek pracy.

W przypadku, gdy nauczyciel zgłasza chęć rezygnacji z części godzin, dyrektor ma do wyboru dwa rozwiązania:

1. Zmniejszenie wymiaru zatrudnienia w drodze porozumienia stron – możliwe, jeśli istnieje organizacyjna możliwość powierzenia tych godzin innemu nauczycielowi. Wymaga to zgody zarówno nauczyciela jak i pracodawcy. W wyniku takiego porozumienia zmniejszy się wymiar zatrudnienia nauczyciela. 
2. Zobowiązanie nauczyciela do pełnej realizacji przydzielonego pensum – w sytuacji, gdy nie ma podstaw ani możliwości do modyfikacji przydziału godzin.

Decyzja zawsze należy do pracodawcy i nie może być podejmowana jednostronnie przez nauczyciela.

Jeżeli nauczyciel odmówi wykonywania powierzonych mu obowiązków, dyrektor ma prawo wyciągnąć wobec niego konsekwencje służbowe. Zgodnie z art. 6 Karty Nauczyciela, nauczyciel jest zobowiązany do rzetelnego wykonywania powierzonych zadań i przestrzegania porządku pracy.

W przypadku uchybień mogą być stosowane:

• kary porządkowe na podstawie art. 108 Kodeksu pracy (upomnienie, nagana),
• kary dyscyplinarne przewidziane w art. 75 Karty Nauczyciela, takie jak:
  1. nagana z ostrzeżeniem,
  2. zwolnienie z pracy,
  3. zwolnienie z pracy z trzyletnim zakazem ponownego zatrudnienia w zawodzie nauczyciela,
  4. wydalenie z zawodu nauczyciela.

Warto podkreślić, że decyzję o wymierzeniu kary dyscyplinarnej podejmuje komisja dyscyplinarna, a nie bezpośrednio dyrektor. Dyrektor natomiast może wszcząć odpowiednie postępowanie, jeżeli nauczyciel uporczywie uchyla się od obowiązków.