Diagnoza gotowości szkolnej – praktyczne wskazówki dla dyrektora

W związku z obowiązkiem przeprowadzenia diagnozy gotowości szkolnej dyrektor przedszkola powinien:

1. Zadbać o to, by wszystkie kwestie dotyczące diagnozy przedszkolnej zostały uregulowane i opisywane w dokumentach przedszkolnych w sposób czytelny i jasny dla nauczycieli, z uwzględnieniem właściwej dla przedszkola organizacji pracy.
2. Zapewnić odpowiednie warunki umożliwiające nauczycielom zrealizowanie ich zadań.

3. Określić wymagania związane z diagnozą przedszkolną na każdym etapie postępowania.

4. Ustalić, które dzieci należy objąć diagnozą przedszkolną w danym roku szkolnym i monitorować wykonywanie zadań przez nauczycieli.

5. Nadzorować przebieg procesu i kontrolować przestrzeganie przez nauczycieli przepisów prawa oraz przepisów ustanowionych w przedszkolu.

6. Zapewnić pomoc nauczycielom w realizacji ich zadań.

7. Sprawdzać jakość informacji zawartej w dokumencie przygotowanym do wydawania rodzicom przez przedszkole.

8. Zadbać, by informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej przekazana była rodzicom w określonym przepisami terminie.

Pojęcie diagnozy przedszkolnej wprowadzone zostało w czterech aktach prawnych:

1. w ustawie Prawo oświatowe, której przepisy zobowiązują przedszkole do zawarcia w swoim statucie postanowień określających m.in. sposób realizowania jego zadań, w tym: przygotowania dzieci do nauki w szkole, prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowaniem tych obserwacji;
2. w rozporządzeniu w sprawie podstawy programowej, które w części określającej warunki i sposób realizacji podkreśla znaczenie wspierania całościowego rozwoju dziecka, w efekcie którego dziecko osiąga dojrzałość do podjęcia nauki na pierwszym etapie edukacji, zaleca diagnozowanie i obserwowanie dzieci oraz twórcze organizowanie przestrzeni ich rozwoju, wskazuje na obowiązek systematycznego informowania rodziców o postępach w rozwoju ich dziecka oraz opracowania diagnozy dojrzałości szkolnej dla tych dzieci, które w danym roku mają rozpocząć naukę w szkole;
3. w rozporządzeniu w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, wskazującym obserwację pedagogiczną jako podstawową metodę diagnostyczną w realizacji zadań nauczycieli i specjalistów w przedszkolu, która umożliwia wczesne rozpoznanie u dziecka dysharmonii rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji, a w przypadku dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne – obserwację pedagogiczną zakończoną analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole;
4. w rozporządzeniu w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków zobowiązującym dyrektora przedszkola do wydania rodzicom dziecka spełniającego obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. 

Dyrektor powinien sprawdzić, czy przepisy te zostały uwzględnione w statucie oraz innych dokumentach przedszkolnych regulujących jego działalność. Odpowiednie regulacje wprowadzone w przedszkolu także w obszarach niezwiązanych bezpośrednio z diagnozą przedszkolną powinny ułatwić nauczycielom rzetelne i sprawne jej przeprowadzenie.

Poniżej znajdziesz listę obszarów związanych z diagnozą przedszkolną, które powinieneś uregulować w dokumentach wewnętrznych.

Przepisy wyraźnie wskazują, że o ile obserwacja pedagogiczna, której celem jest wczesne rozpoznanie u dziecka dysharmonii rozwojowych i podjęcie wczesnej interwencji, dotyczy wszystkich dzieci uczęszczających do przedszkola, to diagnoza przedszkolna zakończona wydaniem informacji o gotowości do podjęcia nauki w szkole dotyczy wyłącznie dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne. Aby nauczyciele nie mieli wątpliwości, które dzieci należy objąć diagnozą przedszkolną w roku szkolnym 2020/2021, najlepiej jeszcze w sierpniu przedstawić im pełną listę dzieci, które będą jej podlegać.

Z początkiem roku szkolnego spełnianie tego obowiązku w przedszkolu rozpoczynają:

• dzieci, które w roku kalendarzowym kończą 6 lat,
• dzieci 7-letnie, którym odroczono rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego o jeden rok szkolny na podstawie opinii wydanej przez poradnię. Dziecko z odroczonym obowiązkiem szkolnym kontynuuje przygotowanie przedszkolne w przedszkolu,
• dzieci 8-letnie, posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którym odroczono rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego w danym roku szkolnym, na wniosek rodziców złożony ponownie w roku kalendarzowym, w którym dziecko ukończyło 8 lat. Dziecko z niepełnosprawnością, wobec którego dwukrotnie odroczono obowiązek szkolny, po raz drugi kontynuuje przygotowanie przedszkolne w przedszkolu.

W niektórych przypadkach, gdy z obserwacji prowadzonych przez nauczycieli oraz dokonanej na ich podstawie analizy i oceny gotowości szkolnej dziecka wynika, że dziecko nie osiągnęło wymaganej dojrzałości, nie powinno ono rozpoczynać nauki w klasie pierwszej. Dyrektor przedszkola nie może jednak wydać decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego. Decyzję może podjąć tylko i wyłącznie dyrektor szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka. Podejmie ją na wniosek rodziców złożony w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, nie później niż do 31 sierpnia, z załączoną do niego opinią poradni psychologiczno-pedagogicznej, z której wynika potrzeba odroczenia spełniania przez dziecko obowiązku szkolnego w danym roku szkolnym. Dyrektor przedszkola może jedynie przekazać rodzicom w odpowiednim czasie informację o potrzebie odroczenia obowiązku szkolnego, ale rodzice nie muszą stosować się do jego sugestii. Nie mają obowiązku zgłosić się do poradni z dzieckiem na badanie ani informować szkoły o zaleceniach przedszkola.

W danym roku kalendarzowym naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które kończy 6 lat, jeśli jego rodzice wystąpią z takim wnioskiem do dyrektora szkoły podstawowej. Zostanie do niej przyjęte, gdy:

1. korzystało z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym ma rozpocząć naukę w szkole podstawowej, albo
2. posiada opinię o możliwości rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej, wydaną przez publiczną albo niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Poradnia wydaje ww. opinię na podstawie przeprowadzonej diagnozy dojrzałości szkolnej dziecka do podjęcia systematycznej nauki w szkole.

Zaświadczenie potwierdzające, że dziecko w danym roku szkolnym spełniania obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego w przedszkolu wydaje dyrektor na wniosek rodziców na druku według wzoru nr 73 (MEN-I/73), określonego w załączniku nr 3 do rozporządzenia MEN z 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków.

W przypadku gdy rodzice zdecydowali, że ich dziecko może rozpocząć naukę w wieku 6 lat, mogą wystąpić do dyrektora przedszkola o wydanie im informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej. Muszą jednak złożyć do niego wniosek w tej sprawie nie później niż do 30 września roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko może rozpocząć naukę w szkole podstawowej. Po otrzymaniu takiego w wniosku do listy dzieci, którym trzeba będzie przeprowadzić analizę i ocenę gotowości szkolnej, należy dopisać dzieci sześcioletnie w liczbie odpowiadającej liczbie złożonych do dyrektora wniosków.

Na wniosek rodziców dyrektor przedszkola może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem. Dziecku, które w takiej formie spełnia ten obowiązek, przedszkole nie wydaje informacji o gotowości szkolnej. W związku z tym, że nauczyciel nie prowadzi obserwacji pedagogicznych tego dziecka, nie ma podstaw do przygotowania diagnozy przedszkolnej.

Do dokonania analizy i oceny gotowości szkolnej dzieci na podstawie przeprowadzonych obserwacji pedagogicznych zobowiązani będą zatem nauczyciele oddziałów, do których uczęszczają dzieci:

1. pięcioletnie, których rodzice wystąpili o wydanie informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w 6. roku życia,
2. sześcioletnie, podlegające obowiązkowi szkolnemu,
3. ośmioletnie, którym odroczono obowiązek szkolny w danym roku szkolnym,
4. dziewięcioletnie, którym po raz drugi odroczono obowiązek szkolny.

Na potrzeby sprawowanego nadzoru pedagogicznego dyrektor może polecić przygotowanie listy dzieci, dla których nauczyciele mają obowiązek przeprowadzić diagnozę przedszkolną – zob. poniższy wzór nr 1.

W odniesieniu do dzieci, które mają rozpocząć naukę w klasie pierwszej szkoły podstawowej, nauczyciele powinni podejmować czynności związane z diagnozą przedszkolną z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez nie nauki. Oznacza to, że informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole powinna zostać sporządzona na podstawie wniosków z obserwacji prowadzonych przez nauczycieli od początku września. Umożliwienie przedszkolom prowadzenia od września zajęć bezpośrednio z dziećmi w przedszkolu powinno ułatwić prowadzenie obserwacji pedagogicznych, pomimo obowiązku zachowania reżimu sanitarnego i wprowadzenia wielu ograniczeń, które zmieniły dotychczasowe warunki pobytu dzieci w przedszkolu i pracy nauczycieli (usunięte z sal przedmioty i sprzęty, których nie można skutecznie uprać lub dezynfekować, zmieniona organizacja pracy przedszkola, wprowadzenie nowych zasad kontaktów z rodzicami). Wszelkie decyzje dotyczące pracy nauczycieli w nowym roku szkolnym, z uwzględnieniem warunków funkcjonowania przedszkola w czasie epidemii, powinny być podjęte na sierpniowym zebraniu rady pedagogicznej.

Nauczyciele, których zadaniem będzie przygotowanie diagnozy przedszkolnej, powinni znać swoje obowiązki i wiedzieć, jakie wymagania i oczekiwania wobec nich ma dyrektor przedszkola. Dyrektor powinien wyraźnie zdefiniować cele diagnozy przedszkolnej i konsekwentnie wymagać od nauczycieli ich realizowania. Za ocenę stopnia dojrzałości szkolnej dzieci, które spełniają obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne w danym oddziale, odpowiadają nauczyciele pracujący z daną grupą dzieci i to do nich należy:

• gromadzenie informacji o dziecku,
• rozpoznanie rozwoju dziecka w obszarze fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym,
• określenie czy dziecko jest gotowe do rozpoczęcia nauki w szkole,
• ukierunkowanie działań pedagogicznych na wyrównywanie szans edukacyjnych dziecka i wspieranie jego rozwoju,
• udzielanie pomocy rodzicom w podejmowaniu działań wspierających rozwój ich dziecka.

Sfinalizowaniem realizowanego przez nauczycieli zadania będzie przekazanie rodzicom informacji o gotowości szkolnej dziecka, które następuje po opracowaniu diagnozy przedszkolnej. Dojście do celu jest procesem – zespołem szczegółowych zadań i czynności, wzajemnie ze sobą powiązanych, realizowanych przez nauczyciela w odpowiedniej kolejności.

Punktem wyjścia do poznawania dziecka i postawienia właściwej diagnozy powinna być wiedza o jego dotychczasowym rozwoju psychofizycznym i aktualnym stanie zdrowia. Zanim nauczyciel przystąpi do prowadzenia obserwacji na potrzeby analizy gotowości szkolnej, powinien zebrać i uporządkować informację o dzieciach, które:

1. były przyjęte do przedszkola w latach wcześniejszych i kontynuują wychowanie przedszkolne w jego oddziale, zgodnie z deklaracją złożoną przez rodziców,
2. nie uczęszczały wcześniej do przedszkola – zostały przyjęte do oddziału w celu odbycia rocznego przygotowania przedszkolnego.

Informacje o dziecku kontynuującym wychowanie przedszkolne, systematycznie gromadzone w trakcie całego okresu pobytu dziecka w przedszkolu, nauczyciel powinien przejrzeć i uzupełnić o nowe fakty i dane uzyskane od rodziców na początku roku szkolnego podczas rozmów indywidualnych, zawarte w składanych przez rodziców oświadczeniach, wynikające z przekazanych nauczycielowi wytworów dziecka, opisane w dostarczonej do przedszkola opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej czy wydanego przez nią orzeczenia. Nauczyciel nawet jak dowie się od rodziców o wizycie w poradni, nie może zwracać się do niej o wydanie kopii dokumentu wydanego rodzicom, bo mogą być one przekazywane do przedszkola tylko na pisemny wniosek rodziców.

Na pierwszym etapie postępowania źródłem informacji o dziecku, które nie uczęszczało wcześniej do przedszkola mogą być, poza bezpośrednią rozmową z rodzicami, przekazywane dyrektorowi przedszkola w postępowaniu rekrutacyjnym informacje i dane o stanie zdrowia, stosowanej diecie i rozwoju psychofizycznym dziecka uznane przez niech za istotne. Kolejne informacje od rodziców ułatwią nauczycielowi zebranie informacji w szerszym zakresie, także tych, których nie można zaobserwować w przedszkolu.

Przedszkole realizując zadania i obowiązki określone w ustawie, przetwarza dane osobowe. Zbieranie informacji o dziecku jest przetwarzaniem danych, co łączy się z obowiązkiem przestrzegania zasad ochrony danych osobowych. Dane osobowe dzieci mogą być zbierane przez nauczyciela w konkretnym, wyraźnie i prawnie uzasadnionym celu. Dokonanie diagnozy przedszkolnej odbywa się na podstawie przepisów prawa i nauczyciel nie musi uzyskać zgody rodziców na przetwarzanie danych. Prowadzenie obserwacji pedagogicznych i dokumentowanie tych obserwacji oraz opracowanie diagnozy przedszkolnej dla tych dzieci, które w danym roku mają rozpocząć naukę w szkole, a także wydanie rodzicom dziecka informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej związane jest z realizacją zadań przedszkola uregulowanych w ustawie Prawo oświatowe i w przepisach wykonawczych.

Nauczyciel gromadzący informację o dziecku powinien być zobowiązany do:

1. respektowania praw rodziców do znajomości celu i sposobu gromadzenia informacji o dziecku;
2. zachowania poufności danych – nieujawnienia danych osobowych nieuprawnionym osobom. Nauczyciele są obowiązani przepisami do zachowania w poufności informacji uzyskanych w związku z pełnioną funkcją lub wykonywaną pracą, dotyczących zdrowia, potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, możliwości psychofizycznych. Przepisu tego nie stosuje się: 
   • w razie zagrożenia zdrowia dziecka;
   • jeżeli rodzic dziecka wyrazi zgodę na ujawnienie określonych informacji;
   • w przypadku gdy przewidują to przepisy szczególne.
3. zabezpieczenia zgromadzonych danych. Wszelką dokumentację dotyczącą dziecka, jego osiągnięć i trudności należy przechowywać w indywidualnej teczce dziecka; 
4. nieprzetwarzania danych w sposób niezgodny z celem. Zakres gromadzonych informacji nie powinien wykraczać poza sprawy związane z zachowaniem i rozwojem dziecka; 
5. nieprzekazywania lub pozyskania informacji o dziecku przez telefon bez zidentyfikowania dzwoniącego. W przypadku wątpliwości co do tożsamości osoby usiłującej pozyskać informacje dotyczące dziecka powinno się odmówić ich udzielenia, ewentualnie podać informacje ogólne;
6. wykorzystywania adresów e-mail do kontaktu z rodzicami, jeżeli rodzice wyrażą na to zgodę, lub stosować bezpieczniejsze kanały komunikacji z rodzicami, np. poprzez usługę e-dziennika. Administratorem danych osobowych dzieci i ich rodziców jest przedszkole, które reprezentuje dyrektor przedszkola. W związku z tym, że obowiązki związane z ochroną danych osobowych spoczywają przede wszystkim na nim, powinien zapewnić przetwarzanie ich zgodnie z prawem. W tym celu powinien poinformować nauczycieli o obowiązku przestrzegania i realizowania określonych przepisami zasad.

Prowadzone obserwacje dzieci realizujących obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne będą użyteczną metodą zbierania o nich informacji, jeśli nauczyciel:

1. wyznaczy cel, zgodnie z którym będzie obserwować dziecko w sposób zamierzony i ukierunkowany na jego poznawanie,
2. poprowadzi obserwację według ustalonego planu, odpowiadającego jej celom,
3. odnotowywać będzie wiernie wszystkie dokonane spostrzeżenia w naturalnym ich przebiegu,
4. podchodzić będzie do faktów i zdarzeń obiektywnie, niezależnie od jego uprzedzeń i oczekiwań oraz osobistych i subiektywnych nastawień emocjonalnych względem dziecka,
5. nie będzie ingerować w przebieg obserwowanych zachowań dzieci.

Zbierane informacje na temat dziecka według wymienionych wyżej zasad oraz poprawnie wyciągnięte wnioski z poczynionych obserwacji będą podstawą dokonania prawidłowej diagnozy poziomu rozwoju każdego dziecka.

Przepisy nie wymagają, by obserwacja pedagogiczna na potrzeby analizy gotowości szkolnej prowadzona była dwukrotnie – raz na początku roku szkolnego i po raz drugi – po upływie kilku miesięcy – w kwietniu. Przedszkole może wypracować własną koncepcję w zakresie zdobywania i gromadzenia informacji o rozwoju dziecka lub zdecydować, że nauczyciele systematycznie prowadzą obserwację dzieci i regularnie dokumentują ich rozwój. Z wytycznych ministerstwa i z praktyki wynika jednak, że dobrze jest pierwszą obserwację pedagogiczną przeprowadzić na przełomie października i listopada, by uzyskać informację o aktualnym poziomie rozwoju dziecka i zdiagnozować jego potrzeby rozwojowe i edukacyjne. Najlepiej przeprowadzić ją po zaadaptowaniu się dzieci do warunków przedszkolnych, bo w okresie adaptacyjnym dzieci, w szczególności te, które nie chodziły wcześniej do przedszkola, mogą zachowywać się w nietypowy dla siebie sposób. Jeśli dziecko potrzebuje więcej czasu na adaptację, wówczas rozpoczęcie obserwacji warto odsunąć w czasie.

Nauczyciel powinien obserwować zachowanie dzieci w różnych sytuacjach, wykorzystując do tego czas przeznaczony na czynności higieniczne i samoobsługowe, zabawy dowolne, zabawy inicjowane przez nauczyciela, zajęcia dydaktyczne, zajęcia ruchowe. Zaobserwowane działania dziecka (czynności, zachowania, reakcje) powinny być odnotowane i udokumentowane w specjalnie przygotowanych narzędziach (gotowych arkuszach obserwacji przygotowanych przez wydawnictwa, opracowanych w przedszkolu do użytku wszystkich nauczycieli lub opracowanych przez nauczyciela – w zależności od przyjętego w przedszkolu sposobu dokumentowania obserwacji).

Po dokonaniu diagnozy wstępnej właściwym działaniem nauczyciela będzie dobór odpowiednich metod i systematyczna praca z dziećmi. Znając aktualny poziom rozwoju dzieci, nauczyciel powinien zaplanować pracę wychowawczo-dydaktyczną w sposób zindywidualizowany, dostosowany do potrzeb i możliwości każdego dziecka. Odpowiednie wsparcie powinny otrzymać zarówno dzieci mające trudności, jak i przejawiające określone predyspozycje, umiejętności, zdolności.

W przypadku dzieci, które nie uczęszczały do przedszkola, nauczyciel powinien prowadzić obserwację ukierunkowaną na jak najszybsze rozpoznanie dysharmonii rozwojowych, by podjąć wcześnie interwencję. Jeśli stwierdzi, że dziecko ze względu na potrzeby rozwojowe lub edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne wymaga objęcia pomocą psychologiczno-pedagogiczną, powinien poinformować o tym dyrektora przedszkola. Przekazana informacja będzie podstawą podjęcia decyzji w sprawie udzielenia dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Publiczne przedszkole powinno udzielać dzieciom uczęszczającym do przedszkola pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Odpowiednią pomoc powinny otrzymać wszystkie dzieci z rozpoznanymi specjalnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi (dzieci z niepełnosprawnościami, z zaburzeniami i z różnymi dysfunkcjami rozwojowymi, z zaburzeniami w funkcjonowaniu emocjonalno-społecznym, w tym z ADHD, z trudnościami adaptacyjnymi oraz dzieci zdolne). Zorganizowanie tej pomocy należy do kompetencji dyrektora przedszkola. Dzieci, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, powinny zostać objęte pomocą psychologiczno-pedagogiczną niezwłocznie po dostarczeniu do przedszkola tego dokumentu. W planowaniu pomocy należy wziąć pod uwagę zalecenia zawarte w orzeczeniu. Za ich realizację odpowiada dyrektor przedszkola. Analiza zaleceń zawartych w orzeczeniach powinna odbywać się z udziałem specjalistów zatrudnionych w przedszkolu (np. z pedagogiem lub psychologiem).

Decyzja o tym, czy pomoc nauczyciela udzielana w trakcie bieżącej pracy z dzieckiem będzie wystarczająca, należy do dyrektora przedszkola. Jeśli dziecko wymaga wsparcia specjalistów, to ustala wtedy, zgodną z jego potrzebami, formę pomocy, okres jej udzielania oraz wymiar godzin, w którym będzie ona realizowana. O ustalonych dla dziecka formach, okresie udzielania pomocy oraz wymiarze godzin, w którym poszczególne formy pomocy będą realizowane, należy niezwłocznie poinformować rodziców pisemnie, w sposób przyjęty w przedszkolu. Organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu może obrazować poniższe zestawienie sporządzone dla każdego oddziału (wzór 2).

Jeśli dzieci uczęszczające do przedszkola w latach ubiegłych zostały zidentyfikowane wcześniej jako dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i zostały objęte wsparciem w formie zajęć specjalistycznych zanim rozpoczęto prowadzenie diagnozy przedszkolnej, nauczyciel powinien dodatkowo wziąć pod uwagę wyniki oceny efektywności dotychczas udzielonej dziecku pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz wnioski dotyczące dalszych działań mających na celu poprawę funkcjonowania dziecka w przedszkolu. Należy je uwzględnić przy planowaniu dalszej pracy z dzieckiem. W przypadku gdy z wniosków wynika, że mimo udzielanej pomocy nie następuje poprawa funkcjonowania dziecka w przedszkolu, z wnioskiem do publicznej poradni o przeprowadzenie diagnozy i wskazanie sposobu rozwiązania problemu dziecka, za zgodą rodziców, występuje dyrektor przedszkola.

Nauczyciele mają obowiązek systematycznie informować rodziców o rozwoju ich dziecka, obserwowanych postępach oraz pojawiających się problemach i trudnościach. Dlatego po przeprowadzonych obserwacjach na początku roku szkolnego powinni dokonać analizy i oceny zgromadzonego materiału (podsumować wstępną diagnozę) i zapoznać rodziców z jej wynikami w terminie określonym w statucie przedszkola. Informacja o wstępnej ocenie poziomu rozwoju dziecka powinna uwzględnić zachowania i umiejętności dziecka w ważnych dla osiągania gotowości szkolnej obszarach. Nauczyciel powinien omówić z rodzicami także formy pracy z dzieckiem rozwijające jego uzdolnienia i zainteresowania (podać wskazówki do pracy w domu), a w przypadku występujących u dziecka problemów przedstawić rodzicom możliwość udzielenia dziecku niezbędnej pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu jest dobrowolne, dlatego udzielanie dziecku takiej pomocy wymaga współpracy z rodzicami.

Sposób przekazania informacji rodzicom o wynikach wstępnej diagnozy powinien być uregulowany wewnętrznie, ponieważ przepisy nie precyzują, jaka to ma być forma. Powinna być ona przedstawiana rodzicom na spotkaniach indywidualnych. Jeśli w przedszkolu nie ma praktyki przekazywania wstępnej diagnozy na piśmie, rodzice nie mogą wymagać sporządzenia dla nich takiego dokumentu. Taki obowiązek ciąży na nauczycielach dopiero po wykonaniu drugiej diagnozy. Dyrektor uchroni się przed żądaniem przekazania informacji o wynikach wstępnej diagnozy w formie pisemnej, jeśli zadba, by odpowiedni zapis wskazujący obowiązki nauczycieli związane z prowadzeniem obserwacji pedagogicznych znalazł się w statucie przedszkola.

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych ponowna obserwacja powinna być zakończona w terminie umożliwiającym dokonanie analizy i oceny gotowości szkolnej dzieci oraz przygotowanie informacji dla rodziców. Podsumowując po raz drugi przeprowadzaną obserwację, nauczyciele powinni porównać wyniki z obserwacji z początku roku szkolnego z obserwacją przeprowadzoną po upływie kilku miesięcy, podczas których podejmowane były działania wspierające rozwój dziecka, by przyjrzeć się dynamice rozwoju dzieci oraz ich postępom.

Dokument o stanie przygotowania dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej powinien zawierać informacje dotyczące:

1. opanowania wymagań określonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego w 4 obszarach rozwoju dziecka: 

• fizycznym, 
• emocjonalnym,
• społecznym, 
• poznawczym.

W każdym z nich należy wskazać:

1. mocne strony dziecka,
2. zauważone trudności,
3. podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka,
4. wskazówki dla rodziców.
5. samodzielności, w tym umiejętności i wykonywanie czynności samoobsługowych,
6. potrzeby rozwojowych dziecka, w tym zauważone predyspozycje, uzdolnienia i zainteresowania, ze wskazaniem podjętych lub potrzebnych działań służących ich rozwijaniu oraz wskazówki dla rodziców,
7. dodatkowe spostrzeżenia o dziecku.

Pod przygotowaną informacją nauczyciel powinien się podpisać i podać datę, kiedy ją sporządził.

Od roku szkolnego 2019/2020 informację wydaje się na druku według wzoru określonego w załączniku nr 3 do rozporządzenia MEN z 27 sierpnia 2019 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków.

Dyrektor przedszkola musi wydać rodzicom dziecka objętego wychowaniem przedszkolnym informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej w oznaczonym czasie – nie później niż do 30 września roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko może rozpocząć naukę w szkole podstawowej. Żeby dochować określonego przepisami terminu, powinien zobowiązać nauczycieli do przekazania mu przygotowanych informacji na tyle wcześnie, aby miał czas sprawdzić je pod względem formalnym i merytorycznym.

Zanim złoży podpis pod dokumentem przygotowanym przez nauczyciela, powinien zaakceptować jego treści, gdyż ponosi odpowiedzialność za właściwe prowadzenie i przechowywanie dokumentacji oraz za wydawanie przez przedszkole dokumentów zgodnych z posiadaną dokumentacją. W przeprowadzeniu kontroli dokumentu może pomóc poniższa lista czynności:

Jeśli informacja o gotowości do podjęcia nauki w szkole podstawowej poprawnie podsumowuje pracę z dzieckiem w przedszkolu, opisuje opanowanie wymagań określonych w podstawie programowej, wskazując jednocześnie obszary, w których dziecko potrzebuje wsparcia w kolejnym etapie kształcenia ze względu na swoje trudności lub zauważone predyspozycje i uzdolnienia, dyrektor może podpisać dokument, akceptując w ten sposób jego treść. Jeśli nie może zaakceptować sporządzonego przez nauczyciela dokumentu, powinien zwrócić uwagę na występujące w nim błędy i polecić ich poprawienie.

Poprawnie przygotowana, opieczętowana i podpisana przez dyrektora przedszkola i nauczyciela informacja o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej może być przekazana rodzicom.

Sposób przekazania informacji rodzicom powinien określić dyrektor przedszkola, gdyż przepisy nie regulują tej kwestii. Nauczyciele powinni być zobowiązani do osobistych spotkań z nimi w przedszkolu, w miejscu zapewniającym możliwość wysłuchania informacji w spokoju i poczuciu bezpieczeństwa. Nauczyciel powinien poinformować rodziców z wyprzedzeniem o dacie spotkania, jego celu i jak długo będzie ono trwało, żeby mogli uwzględnić je w swoich planach. Wręczenie informacji powinno być połączone z rozmową indywidualną z rodzicami na temat poziomu dojrzałości szkolnej dziecka. Podczas spotkania z zachowania nauczyciela i jego wypowiedzi rodzice powinny wynieść przekonanie, że podobnie jak im zależy mu na stworzeniu jak najlepszych warunków rozwojowych dla ich dziecka. Ważne, aby nauczyciel opisywał sytuacje, zachowanie dziecka, a nie je oceniał. To, w jaki sposób rodzice przyjmą informację na temat gotowości dziecka do nauki w szkole, czy potraktuje ją jako ważną i pomocną w podjęciu właściwej decyzji dotyczącej edukacji dziecka, zależy nie tylko od samej informacji, ale także od klimatu i wzajemnego zaufania.

Informacja o gotowości szkolnej dziecka nie jest świadectwem ukończenia przedszkola. Ani przedszkole, ani rodzice nie mają obowiązku przekazywać jej do szkoły, w której dziecko rozpocznie naukę. Mogą udostępnić ją szkole, jeśli uznają, że zawarte w niej uwagi pomogą w pracy z dzieckiem. Przed przekazaniem informacji rodzicom należy sporządzić jej kopię. Oryginał informacji otrzymują rodzice, a kopia podpisana przez rodzica z datą otrzymania zostaje w przedszkolu.

W przypadku gdy rodzice nie zgadzają się z diagnozą gotowości szkolnej, nauczyciel powinien dokładnie omówić i wytłumaczyć każdą zawartą w niej informację. Należy wyjaśnić im dlaczego, z punktu widzenia gotowości szkolnej, osiągnięcie danej umiejętność lub zachowanie dziecka jest pożądane. Należy przy tym odwołać się do zaobserwowanych sytuacji i zachowań dziecka w przedszkolu, ilustrując opinię konkretnymi przykładami. Należy wyjaśnić rodzicom, że rozwój dziecka jest zjawiskiem dynamicznym i od końca kwietnia do września można wykorzystać czas na wyrównanie ewentualnych braków, zanim dziecko pójdzie do szkoły.

Jeżeli rodzic nadal ma wątpliwości, może udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznej, w której zatrudnieni tam specjaliści mogą przygotować opinię dotyczącą dojrzałości szkolnej dziecka na pisemny wniosek rodzica. Wniosek powinien zawierać uzasadnienie. Rodzic może dołączyć do wniosku posiadaną dokumentację uzasadniającą wniosek, w szczególności wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych, logopedycznych i lekarskich oraz opinię nauczyciela przedszkola, do którego uczęszcza dziecko. Opinia poradni zawierać będzie stanowisko w sprawie dojrzałości szkolnej dziecka oraz szczegółowe uzasadnienie.

Przepisy w sposób jednoznaczny wytyczają zadania dyrektora, które w ramach sprawowanego przez niego nadzoru pedagogicznego powinien zrealizować w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu. Wszystkie działania podejmowane przez dyrektora w tym zakresie powinny wynikać z potrzeb przedszkola i być podporządkowane podnoszeniu jakości jego pracy.

Prawidłowe wywiązywanie się nauczycieli z ciążących na nich obowiązkach związanych z diagnozowaniem i obserwowaniem dzieci oraz przeprowadzeniem diagnozy przedszkolnej zależeć będzie m.in. od realizowanego w ramach nadzoru obowiązku:

1. przedstawienia na zebraniu rady pedagogicznej wyników i wniosków z nadzoru pedagogicznego sprawowanego w roku ubiegłym,
2. kontrolowania w bieżącym roku szkolnym przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa.

Jeśli po przeprowadzonych w ubiegłym roku szkolnym kontrolach, obserwacjach i analizie dokumentacji dyrektor odnotował fakty wskazujące na nieprawidłowości i błędy popełniane przez nauczycieli, powinien omówić z nimi słabe punkty w przygotowywanych przez nich dotychczas diagnozach przedszkolnych oraz informacjach o gotowości do podjęcia nauki w szkole, a także ocenić stan przestrzegania przepisów prawa. Wyniki kontroli przeprowadzonych w poprzednim roku szkolnym dostarczają informacji nie tylko dyrektorowi. W sformułowanych przez niego wnioskach zawarta jest także informacja dla nauczycieli o pozytywnych działaniach i potrzebie ich kontynuowania, jak również o stwierdzonych nieprawidłowościach, wymagających skorygowania dotychczasowego sposobu postępowania, zastanowienia się, co było robione źle, co należałoby poprawić, by ponownie nie popełnić tych samych błędów. Precyzyjnie sformułowane wnioski z nadzoru w oparciu na zgromadzone dane, przedstawiane w formie konkluzji, powinny bez domysłów i dowolnych interpretacji odpowiedzieć na pytania: nad czym powinni pracować nauczyciele, jakie obszary doskonalić i co należy zmienić. Dla dyrektora mogą być wskazaniem do kontynuowania wcześniej prowadzonych kontroli związanych tematycznie z diagnozą przedszkolną.

Wyniki i wnioski z nadzoru pedagogicznego powinna wykorzystać rada pedagogiczna, której zadaniem, w ramach jej kompetencji stanowiących, jest ustalenie sposobu wykorzystania wyników nadzoru pedagogicznego w celu doskonalenia pracy przedszkola. Dobrze, by rada podjęła uchwałę w tej sprawie przed 15 września, zanim dyrektor sporządzi i przedstawi jej plan nadzoru pedagogicznego na nowy rok szkolny. Będzie mógł wtedy uwzględnić w nim nie tylko własne wnioski, ale także propozycje i rekomendacje rady pedagogicznej. Efektem włączenia się nauczycieli w działanie służące doskonaleniu jakości pracy przedszkola powinno być większe zaangażowanie i odpowiedzialność za prowadzone przez nich obserwacje pedagogiczne i dokonywanej na ich podstawie diagnozy przedszkolnej. Wsparcia w analizowaniu wniosków z nadzoru pedagogicznego i określeniu potrzeb zdiagnozowanych na podstawie tej analizy może udzielić poradnia psychologiczno-pedagogiczna, z którą współpracuje przedszkole.

Realizowanie przez dyrektora zadań nadzoru pedagogicznego w formie kontroli odbywa się poprzez:

1. analizowanie prowadzonej przez nauczycieli dokumentacji,
2. obserwacje prowadzonych przez nauczycieli zajęć.

Kontrolą i analizą dokumentacji powinny być objęte:

• pisemnie udokumentowane obserwacje pedagogiczne,
• opracowane diagnozy dojrzałości szkolnej dla tych dzieci, które w danym roku mają rozpocząć naukę w szkole.

Sposób dokumentowania obserwacji pedagogicznych i diagnozy przedszkolnej powinien być ustalany w przedszkolu (przepisy tego nie regulują). Przekazana dyrektorowi do kontroli dokumentacja powinna być zgodna z tymi ustaleniami. W dokonaniu analizy prowadzonej przez nauczyciela dokumentacji może mu pomóc przygotowany wcześniej arkusz, w którym dyrektor określi zakres prowadzonej kontroli, przedstawi wyniki analizy i sformułuje wnioski – zob. wzór 3.

Dyrektor planując obserwowanie zajęć prowadzonych przez nauczycieli, może wyznaczać sobie różne cele, a w tym:

1. diagnozowanie umiejętności dzieci przewidzianych jako efekty realizacji podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
2. ocena przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola.

2) ocena przestrzegania przez nauczycieli przepisów prawa dotyczących działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej przedszkola.

Przedmiotem zainteresowania dyrektora obserwującego dzieci mogą być wybrane obszary ich funkcjonowania, takie jak np.:

• rozwój ruchowy (koordynacja, opanowanie umiejętności ruchowych),
• przeżywane emocje i stosowane sposoby ich regulacji,
• zainteresowania, rodzaj i czas trwania podejmowanej przez dzieci aktywności,
• kontakty z rówieśnikami i dorosłymi (zachowanie wobec innych dzieci w grupie, komunikacja, zachowanie w sytuacjach problemowych),
• rozwój poznawczy (spójność procesów umysłowych, rozumienie zjawisk i rzeczy znajdujących się w bliskim otoczeniu, zainteresowanie otoczeniem, reakcja na zmianę ustalonego porządku, umiejętność odróżniania, dostrzeganie podobieństw i różnic, kolejności zdarzeń),
• rozwój językowy (stopień rozumienia języka i przekazywanych treści, porozumiewanie się, w tym płynne mówienie, słownictwo, styl narracji, budowa zdań, wymowa).

• samodzielność dzieci w zakresie czynności samoobsługowych,

• udział zabawach i grach dziecięcych (rozumienie i przestrzeganie norm postępowania, przyjętych reguł i stosowanie się do nich),

• funkcje motoryczne – koordynacja ruchowa i sprawność ręki (rysowanie, lepienie z plasteliny, wycinanie).

Swoje spostrzeżenia dyrektor może odnotowywać w przygotowanym arkuszu obserwacji. Będzie on przydatny podczas rozmowy z nauczycielem podsumowującej przeprowadzoną obserwację zajęć – zob. wzór 4 i 5.

Celem kontroli związanej z diagnozą przedszkolną będzie sprawdzenie przestrzegania przez nauczycieli tych przepisów, które zobowiązują ich do:

• prowadzenia obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie i zabezpieczenie potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji;
• prowadzenie analizy gotowości szkolnej dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna) z początkiem roku poprzedzającego rozpoczęcie przez dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej;
• przygotowanie do 30 kwietnia danego roku szkolnego informacji o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole.

Wyniki kontroli powinny wyraźnie wskazać dyrektorowi, w realizacji jakich zadań nauczyciele stosują się do obowiązujących przepisów, a w jakich mają z tym problem i z czego to wynika. Przyczyną nierzetelnego lub niewłaściwego wywiązywania się nauczycieli z ich obowiązków może być:

• nieznajomość przepisów,
• niedostateczna wiedza z zakresu psychologii rozwojowej, prawidłowości rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym,
• brak doświadczenia i umiejętności w stosowaniu metod poznawania dziecka,
• brak umiejętności analizowania, interpretowania wyników obserwacji i wyciągania wniosków.

Wioski ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego powinien dyrektor uwzględnić przede wszystkim w planowanym wspomaganiu nauczycieli. Negatywne wnioski związane z przestrzeganiem przez nauczycieli obowiązujących przepisów prawa wymagać będą:

• przeprowadzenia szkoleń i warsztatów w zakresie stosowania przepisów w praktyce,
• informowania na bieżąco nauczycieli o wprowadzanych w przepisach zmianach,
• udostępniania opublikowanych przepisów,
• opracowywania materiałów i instrukcji, w tym dotyczącej prowadzenia dokumentacji przedszkolnej, z uwzględnieniem przepisów prawa i wewnętrznych, przyjętych w przedszkolu.

W związku z obowiązkiem przeprowadzania przez nauczycieli obserwacji pedagogicznych i dokonywania diagnozy przedszkolnej priorytetowym zadaniem w zakresie wspomagania powinno być podjęcie działań służących poprawie i doskonaleniu ich pracy:

1. zorganizowanie szkoleń i narad systematyzujących wiedzę nauczycieli o potrzebach rozwojowych dzieci, ich osiągnięciach i trudnościach w wieku przedszkolnym,
2. przeprowadzenie warsztatów usprawniających umiejętności nauczycieli w zakresie prowadzenia obserwacji pedagogicznej i interpretowania jej wyników oraz analizowania i oceniania gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole.

Pomocy w tym zakresie mogą udzielać poradnie psychologiczno-pedagogiczne, które zobowiązane są do organizowania i prowadzenia wspomagania przedszkoli w zakresie realizacji ich zadań. Jeśli dyrektor przedszkola widzi potrzebę doskonalenia jakości pracy przedszkola w prowadzeniu obserwacji pedagogicznych i dokumentowaniu rozwoju dziecka, powinien przedstawić je dyrektorowi poradni i wspólnie z nim zaplanować formy wspomagania i ich realizację. W ustaleniu potrzeb związanych z diagnozą przedszkolną pomoże mu analiza informacji zawartych w dokumentach z nadzoru pedagogicznego.

Formą wsparcia dla nauczycieli może być także:

• organizowanie obserwacji zajęć koleżeńskich,
• wspomaganie młodszych stażem nauczycieli przez ich bardziej doświadczone koleżanki,
• przedstawienie nauczycielom oferty szkoleń i konferencji organizowanych przez różne podmioty, gwarantujące odpowiedni poziom.